0 नेपालको वर्तमान शिक्ष्ँा नीति

-समीक्ष्ँा पंडित क्षेत्री
कुनै पनि देशको प्रमुख विकासको आधारशिलाको रुपमा शिक्षा रहेको छ, जसलाई
देश विकासको मेरुदण्डको रुपमा मानिन्छ । भनिन्छ, शिक्ष्ँाले अन्धकारमय
जीवनलाई उज्यालोतर्फलम्काउन र जीवन सफलतातर्फ उन्मुख गराउन ठूलै भूमिका
खेलेको हुन्छ। अझैं विस्तृत रुपमा भन्नुपर्दा, अशिक्षित व्यक्तिले देश
विकासको कार्यमा सक्रिय सहभागिता जनाउन सक्दैन तर शिक्षित व्यक्ति देश
विकास कार्यमा हरदम तत्पर रहन्छ । तर अब के भइरहेको छ भने, यी सबै कुरा
र्व्यर्थ भइसकेको छ।
हाम्रो देशको पर्रि्रेक्ष्यमा कुरा गर्नुपर्दा, दिनप्रतिदिन भइरहेको
अनैतिक, चरित्रविहिन अर्थात् कुशिक्ष्ँा नीति देख्दा तपाई-हामी जसलाई पनि
दुःख एवं लाज लाग्नु स्वभाविक हो। दुःख के अर्थमा छ भने बन्द, हडताल तथा
चक्काजाम हुंदा विभिन्न विद्यार्थीहरुको पर्ढाईमा पनि बन्दको प्रभाव त
पर्छ नै जस्ले गर्दा नेपाली विद्यार्थीहरुको भविष्य नै अन्यौलमा पर्दछ र
लाज के अर्थमा भने नि यही बन्द, लर्डाई तथा झगडामा अधिकतम रुपमा
विद्यार्थीकै संलग्नता रही त्यस्ता हडताल बन्दको प्रभाव अवश्य नै सफल
हुन्छ। अझ त्यसमा बढी विद्यार्थीहरुको संलग्नताले नै देखाउंछ कि हाम्रो
देशमा शिक्ष्ँा नीति कतिको बलियो छ। अब यसमा विद्यार्थीको मात्र दोष रहेन
किनकि यस्ता दिनदिनै भइरहेको झैंझगडा, बन्दको पछाडि पनि विभिन्न
राजनीतिमा संलग्न रहेका दलहरु एवं सरकारी तहका अनेक व्यक्तिहरुको पनि हात
रहेको छ। यदि यसो नभइदिएको भए बत्तीमा किराहरु उडी गएर मर्नु झैं हाम्रै
आंखा अगाडि विद्यार्थीहरु एक आपसमा असमझदारीले लर्डाईं तथा झगडा गरी
मर्दैनन् थिए होला -
अब कुरा गरौं, किन शैक्षिक स्थिति र अबका नयां पिढीहरु पर्ढाईप्रति अमन
भइरहेका छन् त। एक त परीक्ष्ँा आउनु अगावै र समयमा नै कुनै पनि किताबको
विषयवस्तुहरु राम्ररी सक्किएको हुंदैन। त्यसमाथि पनि हरेक वर्षनयां
सिलेवस तयार भइरहन्छन् तर त्यससंग सम्बन्धित नयां पुस्तकहरु बजारमा
बिक्री वितरण नै भइरहेको हुंदैन। अब भन्नुहोस्, यसमा कस्को दोष छ - कसैले
भन्छन्- प्रेसलाई, कसैले शिक्ष्ँा विभागलाई त कसैले लेखकलाई नै तर यसमा
हरेक व्यक्ति जो शिक्षासंग सम्बन्धित छन् उनीहरुको ढिलाईपनलाई दोष
मान्नर्ुपर्छ। यसरी जब विद्यार्थीहरु आप\mनो पर्ढाईबाट असन्तोष भइरहेका
हुन्छन् भने पक्कै पनि हाम्रा देशका कर्ण्र्ाार मानिएका विद्यार्थीहरु
विस्तारै पर्ढाईको स्तरबाट खस्किदै गएर पर्ढाईप्रति अरुचि देखाउंछन्।
जसले गर्दा कोही कोही त विदेशै पलायन भएका छन् भने कोहीले पर्ढाई छाडी
अपराधिक क्रियाकलाप, नराम्रो धन्दा तथा अन्य कार्य गर्न तत्पर छन् र जसको
प्रभाव सिधैं देश विकासमा अवरोध सिर्जना हुन सक्छ।
हरेक वर्षसरकारले विभिन्न क्षेत्रको दिगो विकासको लागि भनि बजेटहरु
निर्माण गर्ने गर्दछन्। तर खासगरी यी बजेटहरु देश विकासका लागि नभई
विभिन्न राजनीतिक पार्टर्ीी ठूलो ओहदामा रहेका दलहरुले निहित स्वार्थ
पर्ूर्तिका लागि खर्च गरिरहेका हुन्छन्। त्यस्तै छ, शैक्षिक क्ष्ँेत्रमा
पनि बजेटको बांडफांड। शैक्षिक विकासका लागि भनि ल्याइने ती बजेटहरु
विद्यालय स्तर, क्याम्पस, कलेज स्तर तथा पुस्तकालयको विकास भएको थाहा नै
नपाई अदृश्य रुपमा हाम्रो पछाडि रहेका दर्ुइ खुट्टे भूतले नै बजेटलाई
चिलिम्मै पारिदिन्छन्। अब हांसउठ्दो कुरा के छ भने आप\mनै गाउं, देश तथा
जनताको लागि भनि ल्याइने ती बजेटहरु आप\mनो स्वार्थ पूरा गर्ने त्यस्ता
व्यक्तिलाई के राति आरामदायी खाटमा सुत्दा पनि सन्तोष हुन्छ होला त - यदि
हुंदैन भने फेरि किन आप\mनै भातृत्वका हक-अधिकार छिन्न र पशुसरह रगत
चुस्न खोज्छन् त ती व्यक्तिहरु।
यता विभिन्न उच्च स्थानमा रहेका विद्यालय, क्याम्पस, कलेजहरुले टाइ,
सुट, बुट चट्ट विद्यार्थीहरुलाई दिइ तयार गराउंदैमा व्यस्त छन् भने उता
सानोतिनो चित्त नबुझेको कुरामा आन्दोलन गराउनमा व्यस्त रहेका छन्
राजनैतिक दलहरु। ती भलादमी नेताहरुले त्यस्ता राम्रो, चिटिक्क परेर पढ्न
जाने विद्यार्थीहरुलाई आन्दोलन गर्नका निम्ति मैदानमा उतार्छन् भने अब
आउने नयां पिढीहरु पनि तम्सेर त्यो आन्दोलनमा गइ शहीद हुने सपना देख्नु त
राम्रै होला नि कि होइन र - यसरी नै यदि पर्ढाई सम्बन्धी अझैं कुरा
गर्नुपर्दा, विद्यालय, क्याम्पस वा कलेजमा पूरा विषयको पाठ्यक्रम
सक्किएको हुंदैन। केही महिना दिनपछि परीक्ष्ँा हुन कठिन छ यदि कथमकदाचित
भइहाल्यो भने पनि त्यस परीक्ष्ँाको परिणाम निस्कन धेरै समय लाग्छ र धेरै
समयपश्चात त्यो परीक्ष्ँाको परिणाम निस्किहाल्यो भने पनि त्यस परिणामबाट
त्यस्ता विद्यार्थीले रोजगार पाउन अलि गाह्रै हुन्छ। कारण दिनदिनैको
बन्द, हडताल अर्थात् नियमित विद्यार्थी, क्याम्पस, कलेज वा विद्यालय जान
नपाउनु हो।
यी माथि उल्लेखित सवै कुरा थिए, शहरी क्षेत्रका अब कुरा गरौं ग्रामीण
क्षेत्रको पर्ढाई पनि शहरिया पर्ढाई जस्ता छन् त - गाउंघरमा एक त त्यति
विद्यालयहरु नै हुंदैनन्। यदी भए पनि माध्यमिक र निम्न माध्यमिक तहसम्म
हुन्छ। त्यहां पढ्ने विद्यार्थीहरु धेरैजसो गरिबस्तरका हुन्छन्, जस्ले
गर्दा तिनीहरुको पर्ढाई पनि गरिबै रहेको छ भन्दा फरक नपर्ला । सरकारले
प्रायजसो शिक्षकका लागि राहत दरबन्दी कोटाहरु निकालिरहेका हुन्छन् तर
त्यो राहत दरबन्दी कोटाहरुमा कि त नेताका पहुंच रहेका व्यक्तिहरुको नाम
निस्किन्छ कि त भारतीय प्रमाणपत्र देखाउनेहरुको। यसैगरी नै गाउंघरमा
रहेका विद्यालयहरुमा कमै मात्रामा शिक्ष्ँा कार्यालयबाट अनुगमन गर्न
जान्छन् वा भनौं कतिपय विद्यालयमा त अनुगमन कार्य नै हुंदैन। यदि शिक्षा
कार्यालयबाट अनुगमन भइहाल्यो भने पनि त्यहां नातावाद र कृपावाद गर्दैमा
ठिक हुन्छ । अब कुरा आउंछ, धनि व्यक्ति छोराछोरी किन पढ्दैनन् त ती
गाउंका विद्यालयहरुमा। किनकि धनी व्यक्तिहरुसंग टन्न सम्पत्ति हुन्छ,
जसले गर्दा धनी घरका छोराछोरीहरु बाहिर पढ्न जान्छन्। तिनीहरुको पर्ढाई
सक्किए पश्चात आप\mनै स्वदेशमा फर्किन्छन् तर भने जस्तो नोकरी नपाई पुनः
विदेश पलायन भइ नेपालको जनशक्ति न्यून हुंदै गइरहेको छ।
यसरी नेपालको कमजोर शिक्षा व्यवस्थाको कारण गुणस्तरहीन विद्यार्थीको
उत्पादन हुन्छ,जस्ले गर्दा देश विकासमा हाम्रो नेपाल अन्तिम स्थानमा सम्म
पुग्न सक्दछ। हाम्रो नेपालको विद्यालय, क्याम्पस तथा कलेजहरुमा पढाइने
कुनै पनि विषयवस्तुको बारेमा जान्ने र बुझ्ने मन विद्यार्थीको हुंदैन।
किनकि विद्यार्थीहरुको मन-मष्तिष्कमा के बसिसकेको हुन्छ भने अहिले पढेर
के गर्ने, मेहनत किन गर्ने - यदि चिटले नै परीक्ष्ँामा काम चल्छ भने।
यसरी विद्यार्थीलाई आप\mनो मेहनत बिना नै सवैथोक प्राप्त हुने -जस्तै
रोजगारी) भएकोले आजकलका यी विद्यार्थीहरु घरमा पनि स्वअध्ययन गर्दैनन्।
यसमा त र्सवप्रथम सरकारी तहलाई दोष दिंदा केही फरक नहोला किनकि सरकारी
स्तरबाट नै अध्ययनको सिलसिला राम्ररी चलायो भने आज शिक्ष्ँा क्ष्ँेत्रमा
यस्तो अवस्था आउने थिएन होला।
तर्सथ हाम्रो देशको गाउं, शहरको पर्ढाई त्यति माथि तहसम्म भनौं वा विश्व
जगतमा टक्कर दिने खालको छैन। त्यसैले वर्तमान अवस्थामा हाम्रो नेपालको
शिक्ष्ँा नीतिमा सुधार ल्याउन धेरै नै बांकी छ। -वीरगंज