0 जलवायु परिवर्तन आजको एक जटिल समस्या

-सुदर्शनराज पाण्डे-
यो संसार प्रकृतिको लीला हो। ऋतु परिवर्तन प्रकृतिको नियम हो। प्रकृतिको
नियम बिग्रियो भने सारा संसारको नियम बिग्रिन्छ। मानिसले असंभव कुरालाई
संभव गरेको छ। विज्ञानको चमत्कार मानिसकै बुद्धिबाट भएको तर मानिस र
विज्ञानले प्रकृतिमाथि विजय हासिल गर्न सकेका भने छैनन्। प्रकृतिले
चाहेमा एक क्ष्ँणमा ठूलो विपत्ति आउन सक्दछ, एक प्रलंयकारी घटना बन्न
सक्दछ। प्राकृतिक सन्तुलन पर्यावरणीय सन्तुलन भएन, जलवायु परिवर्तन भयो
भने ठूला-ठूला मानिसका कल्पना भन्दा बाहिरका प्राकृतिक विपत्ति अर्थात
दैवि विपत्ति मानिसले सहनु पर्दछ। प्रकृतिलाई इश्वर भनिन्छर्,र् इश्वरको
लीला सकारात्मक र र्सार्थक भएन भने मानिस, वनस्पति आप\mनो चाहना र
इच्छाअनुसार बांच्न सक्दैनन् ।
पवित्र उत्तराखण्ड देवभूमिको वर्ण्र्ााभएको नेपालमा आज पाप र अधर्म
बढ्दै गएको कारण ठूलो विपत्ति सामना गर्नुपर्ने दिनको संकेत गरेको छ।
पुराना जानिफकार बुढापाकाहरू भन्छन्- १० महिना लामो र विशेषगरी असार र
श्रावण महिनामा खडेरी परेको आप\mनो जीवनमा थाहा नभएको बताउंछन्। तर्राईका
रैथाने बयोवृद्धहरू असार, श्रावण महिनामा धानको ब्याड नै राख्न नपाउने
गरी, धानको रोपाई नै गर्न नपाइने गरी आप\mनो जीवनमा वर्षात् नै नभएको
थाहा छैनन् भन्दछन्। हाम्रा बाबु बाजे, पर्ूखाले लामो खडेरीको पीडा र
अनुभव नगरे पनि हामी हिमाल, पहाड र तर्राईका सबै नेपालीले एकैसाथ अहिले
खडेरीको पीडा सहीरहेका छौं। खडेरीपछि भोकमरीको पीडा तथा महामारी रोगको
पीडा, अन्य नानाथरिका पीडा सहन बाध्य हुनुपर्ने हुन्छ। प्रकृति रिसाइन
अर्थात् जलवायु परिवर्तन भयो भने मानव, वनस्पति, पशुपंक्षी, किटपतंग
सबैको एकैसाथ विनास हुन्छ। हिजोआज पृथ्वी जमिनको जुन तापक्रम छ, दिनपरदिन
बढ्दै सहन नसक्ने भइरहेको छ। जलवायू परिवर्तन यतिखेर नेपालमा मात्र होइन
अन्य देशमा समेत एक जटिल समस्याका रूपमा उभिएको छ।
कृषि प्रधान देश नेपालका आम कृषकहरूले भोग्नु परेको गहिरो दुःखमा
वर्तमान लोभी, पापी, विदेशी दलाल, अपराधी र बेइमानहरूको संगठन नेपाल
सरकारका जिम्मेवार र जवाफदेहिता लिनुपर्ने मानिसहरू अलिकति पनि गम्भीर र
संवेदनशील भएर खडेरीबाट पर्न जाने दुष्परिणामप्रति डराएका छैनन्। जलवायु
परिवर्तनको जटिल समस्यालाई समाधान गर्न सक्ने कुरामा उनीहरू ढुक्क भए झैं
निडर छन्, तब न उनीहरूले खडेरीप्रति कुनै चिन्ता, चासो, चर्चा र जनतालाई
धर्ैय गर्न आह्वान तथा खडेरीका कारण हुने खाद्यान्न संकट, भोकमरीको
समस्या र्टार्न कुनै जोहो गर्नुपर्ने कुरालाई आवश्यकता ठानेका छैनन्।
परेपछि होस् खुल्ने, नपरून्जेल टरीहाल्छ नि भन्दै टालटुले नीतिमा विश्वास
गर्नेहरूले खोइ बर्तमान दैवि विपत्तिलाई कसरी टार्लान् - राजनीति समस्या
त र्टार्न नसक्नेले दैवि विपत्ति र्टार्न सक्लान् भनेर जनता चाहिं
सरकारप्रति रत्तिभर विश्वस्त छैनन्।
प्रकृति प्रदत्त जलवायुको दृष्टिकोणले नेपाल एक खुला प्रयोगशाला हो।
भौगोलिक दृष्टिकोणले नेपालका भूभागहरू ६० मिटर देखि ८८४८ मिटरसम्म अग्ला
स्थानमा रहेका छन्। नेपालमा अत्यन्त सानो क्षेत्रमा विविध जलवायु पाइन्छ
तर यसपटक नेपालको जलवायुमा ऐतिहासिक उतारचढाव आएको छ। प्रत्येक
वर्षबाक्लो हिउं पर्ने हिमाल प्रदेशका कतिपय स्थानमा हिउं नै परेन, परेको
ठाउंमा पनि ज्यादै कम पर्‍यो। १० महिनादेखि खडेरी परिरहेको छ। निश्चित
समयमा आउने मनसुन वर्षा यसपटक भएन। पोखरा नेपाल अधिराज्यमा र्सवाधिक बढी
पानी पर्ने स्थान हो तर यसपटक ज्यादै थोरै पानी पर्‍यो त्यो पनि निरन्तर
रूपमा होइन। जलवायु विज्ञान अध्ययन गर्नेहरू, मौसमबीदहरूले नेपालको
मौसमको पूर्व अनुमान गर्न सकेका छैनन्। किसानहरूको वर्षामा मनसुन हुन्छ
भन्ने परम्परागत सोचले यतिखेर कुनै काम गरेको छैन। तराइमा पश्चिमबाट बतास
नचलेसम्म वर्षात् हुंदैन भन्ने धारणा छ, यतिखेर तर्राईमा हावा ज्यादै कम
चल्ने गरेको छ, त्यो हावा पनि पूर्वी हावा चलेबाट कृषकहरूको पुरानो
धारणालाई ठिक मान्न सकिन्छ।
पृथ्वीको वातावरणमा कार्वन डाइअक्साइड, मिथेन, नाइट्रस अक्साइड, सिएफएसी
जस्ता हानिकारक ग्यांसहरूको अत्यधिक बढोत्तरीले गर्दा तापक्रममा वृद्धि,
ओजन तहमा प्वाल, जलवायु पविर्तन तथा विभिन्न प्रकारका प्रकोपहरू
बढीराखेका छन्। मुठ्ठीबाट मुरी उब्जाउने वर्षातका महिनामा नेपाली कृषकहरू
प्रचण्ड घाममा तडपिएर खेतबारी बाझो रहेको देखेर भोकै मरिने भइयो भनेर
पिरोलिएर बांचिरहेका छन्।