0 नेपालको सर्न्दर्भमा साम्यवादको महत्व

- अजय यादव
नेपालको सर्न्दर्भमा साम्यवाद हुनु जरूरी छ। साम्यवाद भनेको त्यो
विचारधारा हो, जसले सामाजिक, राजनैतिक र आर्थिक अवस्थामाथि नै जोड दिन्छ।
साम्यवाद समाजको नयां अवस्था हो जहां राज्य र वर्गहरू हुंदैन र उत्पादनका
समस्त साधनहरूमाथि समाजको नियन्त्रण हुन्छ । सम्यवाद नै एउटा यस्तो
अवस्था हो कि सम्पूर्ण जनताको गांस, बास, कपास सजिलैसंग उपलब्ध गराउन
सकिन्छ। नेपाल धेरै पछाडि परेको मुलुक हो। किनकि यहां धेरै अवसरवादीहरूका
जमात रहेका छन्। अवसरवादीहरू अरूको सुख, सुविधा हर्ेन के सुन्न समेत
चाहदैनन्। त्यसैले आज पनि नेपाली जनता आफनो अधिकारबाट वंचित हुनु
परिरहेको छ । तर विश्वमा व्यापक र वैज्ञानिकरूप दिने महान क्रान्तिकारी
एवं कम्युनिष्टका संस्थापक नेता कार्लमार्क्स नै थिए। त्यसैले मार्क्सलाई
वैज्ञानिक साम्यवादका जन्मदाता मानिन्छ। लेनिनले मार्क्सको सिद्धान्तलाई
व्यवहारिक रूप दिएका थिए भन्ने स्टालिन र माओत्सेतुङले साम्यवादको
पुनव्याख्या गरेका थिए। लेनिन, स्टालिन र माओत्सेतुङले जुन व्यवहारिक रूप
दिएर राजनीतिक सिद्धान्तलाई विकसित र कार्यान्वयन गरे त्यसैलाई नै
साम्यवाद भनिएको हो।
नेपालमा साम्यवाद भए नेपाली जनताहरू सुखी हुन बेर लाग्ने छैन।
साम्यवादीमा समाजवादी क्रान्तिका दर्ुइ अवस्थाहरू छन्।
पहिलो अवस्था - समाजवादी
दोश्रो अवस्था - साम्यवादी
समाजवादी अवस्था भनेको उत्पादनका भौतिक साधनहरूमाथि व्यक्तिगत सम्पत्तिको
अन्त्य हुन्छ र उद्योगलाई सामाजिकीकरण गरिन्छ। जुन शासकवर्ग र
पूंजिपतिवर्गको भित्र विभेद हुन्छ, त्यसलाई समाप्त गर्दछ। प्रत्येक
व्यक्तिलाई उसको योग्यता अनुसार र कार्य अनुसार पहिचान गरिन्छ ।
दोश्रो अवस्था- यसमा राज्यको अन्त्य हुनेछ र धनको वितरणमा अधिकतम समानता हुनेछ ।
प्रत्येकबाट उसको योग्यता अनुसार र उसको आवश्यकता अनुसार।
मार्क्सले भनेका छन्- साम्यवाद अन्तिम समाजवादबाट प्राप्त गर्ने पद्धति
सम्बन्धी दर्शन हो।
साम्यवादले नै पूरा र्सवहारावर्गको अधिनायकत्व कायम गर्न सक्छ। आम
जनताहरू आफनो श्रमबाहेक अरूमाथि विश्वास गर्न सक्दैन। साम्यवादले यस्तो
समाज निर्माण गर्न चाहन्छ जहां न त कोही शोषक, न कोही शोषित हुनेछ, न त
कुनै वर्ग नै हुनेछन्। त्यसैले नेपालमा साम्यवाद लागू भयो भने सारा
नेपालीले सुखानुभूति गर्दछ। बेरोजगारी समस्या खेप्नुपर्ने छैन। कसैले
शिक्ष्ँाबाट वंचित हुनु पर्दैन। महिला र पुरूष दुवै मिली निर्धक्कसंग काम
गर्न सक्ने वातावरण बन्छ। साम्यवादका प्रमुख केही सिद्धान्तहरू रहेका
छन्।
-पंूजीवादीको विरोध
र्-धर्मको विरोध
-अन्तर्रर्ााट्रय साम्यवादको विकास
-द्वन्द्वात्मक भौकिवादीमा विश्वास
र्-वर्ग संर्घष्ामा विश्वास
त्यसैले नेपालको सर्न्दर्भमा साम्यवाद हुन जरूरी छ कि छैन - यसको स्वयं
नेपाली जनताले निर्ण्र्ाागर्ने कुरा हो। यसमा कुसैको दुइमत नहोला। नेपाली
जनताले जुन पार्टर्ीीई जनादेश दिएको छ, त्यो पार्टर्ीी नै नेपाली जनताको
भलो गर्न सक्छ, अरू कसैले गर्न सक्दैन। नेपालको राजनीति एउटा फोहोरी
खेलमा परिणत भइसकेको छ। किनकि सबैले चुनौतीपर्ूण्ा भाषा प्रयोग गरेर
नेपाली जनतालाई ठग्ने गरिरहेका छन्। नेपाल सानो भए पनि नेपालीहरूको मन
सानो छैन। त्यसैले नेपाली जनताको भावना विपरित जाने जुनसुकै दललाई किनारा
लगाउन नेपाली जनता पछि पर्नुहुंदैन। गोली-बारूदको प्रवाह नगरी छाति तानेर
जुन नेपाली जनताहरूले परिवर्तन ल्याए, त्यसलाई टिकाउने काम नेपाली जनताले
म्यान्डेट दिएका नेताहरूले पो गर्नुपर्छ।
देशको अवस्था दिनप्रतिदिन तरल बन्दै गइरहेको छ। त्यसैले बेलैमा ध्यान
नपुर्‍याए खतरा बढ्न सक्ने संभावना छ। नेपालमा अहिले पनि त्यही पुराना
शासकहरूको शासन चलिरहेको छ। सरकार आफनो लाचारीपन देखाएर नेपाली जनतालाई
पिसिरहेका छन्। गरिब, दलित, अपांग, टुहुरा, महिला, पिछडिएका मधेशी,
दर्ुगम जिल्लाका बासिन्दाहरूको समस्या जस्ताको त्यस्तै छ। तर कही कतैबाट
पहल भएको छैन। नागरिक सास्ती खेप्न बाध्य छन्। जनताहरू यदि सुरक्षित
भएनन् भने हाम्रा नेताहरूको के काम - त्यसैले सबै कुराको मूल्याकंन गरी
साम्यवाद भयो भने के घाटा र के नाफा हुन्छ - सबैले एकचोटी सोच्नुपर्ने
बेला आएको छ। नेपाली जनताले विश्वास गरेर पठाएका सभासदहरूले मिली २०६६
जेठ १४ गते राति १२ बजेसम्म नेपालको नयां संविधान बनाएर दिन सक्ने छन् कि
छैनन् यो कुरा गर्भ भित्र छ तर नेपाली जनता नयां संविधानको आशमा बसिरहेका
छन्। - बारा, हर्दिया

0 राष्ट्रहितको सरोकारमा लाग्ने नै राष्ट्रवादी हो

-नन्दकिशोर गोयल
वर्तमान समयमा देश जुन प्रकारको अवस्थामा छ त्यस प्रकारको लाचारी,
मजबुरी शायद अपूण् जिउ भएको व्यक्तिमा पनि हुंदैन। उसले पनि कुनै न कुनै
उपाय वा बाटो खोजी नै हाल्छ। देशमा नयां नेपालको जुन प्रकारको हौवा नेता
तथा दलका अभिभावकहरूले फैलाइरहेका छन् त्यो क्यान्सर रोगसरह नै छ।
नेपाललाई नयां नेपाल बनाउने नाममा महारोग क्यान्सर फैलाइरहेका छन्, जस्को
न त कुनै औषधि छ, न उपचार। मात्र औषधि र उपचारको नाममा ठगि हुन्छ।
विदेशीको पालतु कुकुरकारूपमा रहेका हाम्रा देशका केही भ्रष्ट नेताहरूले
जनतामा त्यसरी नैं क्यान्सर रोग फैलाइरहेका छन्। ँनयां नेपाल' नामक
क्यान्सर रोगको औषधि र उपचारको नाममा दल तथा दलका अभिभावक र नेतारूपी
डाक्टरहरूले जनताको शोषण मात्र गरिरहेका छन्। नेपाललाई नयां बनाउने नाममा
देशमा हत्या, हिंसा, बन्द, चक्काजाम, भ्रष्टाचारी, अपराधीलाई संरक्ष्ँण,
कालाबजारी, तस्करी जस्ता कर्ुकर्महरूले जरो गाडीसकेको छ। नयां नेपालको
नाममा देशमा भएको सवै बहुमूल्य वस्तुहरू विदेशीलाई खुल्लारूपमा बेचिरहेका
छन् । भविष्यमा हाम्रो सन्तानहरूलाई कस्तो असर पर्छ - त्यसको चिन्तन
कसैमा पनि छैन। देशमा चारैतिर अराजकता, व्यापक रूपमा फैलिसकेको छ। कुनै
दल देशलाई सिंगापुर, कसैले स्वीजरल्याण्ड र कुनैले त भारत नै बनाउने
दाउमा लागिसकेका छन्। यसप्रकारको लाचारी, मजबुरी खडा भइसकेको छ कि देशका
जनताले भोलि आफूलाई के भनेर चिनाउने - देशमा न शासक, न शासन छ, न नीति
छ, न नियम छ, जंगलराज कायम भइसकेको छ। दलका नन्दीभृंगीहरूले जेजस्तो
गर्दा पनि सबै ठिक छ। जनताले न्याय पाउने, गुहार गर्नेसम्म ठाउं छैन। के
यही हो नयां नेपाल - उपभोग्य वस्तु नेपालीको अधिकारभन्दा बाहिर गइरहेको
छ, के यही हो नयां नेपाल - जनताको जिउधनको कुनै सुरक्ष् छैन। सुरक्ष्
अधिकारीहरू आफै असुरक्ष्ँित छन् के यही हो नयां नेपाल - देशको भूमिलाई
विदेशीले कब्जा गरिरहेको छ, जनतालाई घरबार विहिन गराइरहेको छ, के यही हो
नयां नेपाल -
नयां नेपाल नामक क्यान्सरको आडमा दल तथा दलका नेताहरूले कहिलेसम्म
जनताको शोषण गरिरहने हो - सिंहदरबारमा बसेर मानवतामाथि दानवीय तान्डव
कहिलेसम्म गरेर मौजमस्तीमा डुबिरहने हो - सिंहदरबारका नरपिचासहरूको
अन्त्य त एक दिन निश्चित छ किनकि मानवतामाथि दानवता कहिले पनि टिकेको
छैन, सधैं मानवताको नै विजय हुन्छ र दानवता सधैं परास्त हुन्छ।
यसप्रकारको दानवहरूलाई परास्त गर्नको लागि देशका सच्चा देशभक्त,
राष्ट्रवादीहरू जाग्न थालिसकेका छन्। उनीहरूलाई थाहा भइसकेको छ कि हाम्रो
देशका दल तथा नेताहरू पनि अमेरिकीभन्दा कम छैनन्। विगतकालमा अमेरिका
सरकारले कालो हब्सी अमेरिकीहरूलाई सखाप पार्नको लागि एडसको भाइरस तैयार
गरेर कालाहरूको खाना तथा औषधिहरूमा मिसाएर उनीहरूलाई मार्ने प्रयास गरेका
थिए। तर परिणाम उल्टो भयो कालोलाई सखाप पार्ने गोरेहरू संसारमा सबैभन्दा
बढी एडसको शिकार भएका छन्। र, त्यही कालो प्रजातिको व्यक्ति नै उनीहरूको
राष्ट्रप्रमुख भएका छन्। त्यसप्रकार नै नयां नेपाल नामको क्यान्सर
फैलाउने दल तथा दलका नेताहरू नै क्यान्सर पीडित भइसकेका छन्। किनकि देश
सधैं जनताको नै हुन्छ। देश नेता तथा दलहरूको पेवा होइन। देश त देशभक्त
राष्ट्रवादीहरूको पेवा हुन्छ। देभक्तहरूलाई राष्ट्रहित बाहेक केही
चाहिदैन। देशको हरेक काममा अब सच्चा देशभक्त, राष्ट्रवादीहरूले सरोकार
राख्नर्ुपर्छ र त्यसको लागि सच्चा देशभक्तहरूले राष्ट्र सरोकारसम्बन्धी
सबै कुरामा चनाखो भएर दल र दलका नेताहरूको कर्ूकर्महरूको विरोध
गर्नुपर्छ। देशको प्रत्येक कुरामा प्रत्येक नेपालीको बराबर अधिकार हुन्छ।
राष्ट्रहितप्रति सजग, चनाखो हुने नै सच्चा देशभक्त राष्ट्रवादी हुन्छ।
हिमाल, पहाड तराइ, मेचीदेखि महाकालीसम्म नेपालीहरु एक ढिक्का भइ राष्ट्र
सरोकारप्रति इमान्दारीका साथ लागि राष्ट्र बचाउने काममा लाग्नुपर्छ र
क्यान्सर रोगबाट पीडित क्यान्सर फैलाउनेहरूलाई देशबाट त के संसारबाटै
बिदा गराउनुपर्छ। राष्ट्र सरोकारमा लाग्ने सबै नेपालीको धर्म पनि हो,
कर्तव्य पनि हो यही नै सच्चा देशभक्त राष्ट्रवादीको पहिचान पनि हो ।
-वीरगंज

0 शान्ति प्रक्रिया कि तुष्टीकरण प्रक्रिया ?

-दीपक गजुरेल
कैलालीको डुँडेझाडी जंगल कब्जा प्रकारण पछि प्रमुख राजनीतिक शक्तिहरु अझ
उग्र भाषा बोल्न थालेका छन्। सरकारमा रहेका दलहरु मात्र होइन, स्वयम्
सरकारले नै औपचारिक रुपमा माओवादी माथि 'शान्ति प्रक्रिया विपरित काम
गरेको' आरोप लगाएको छ।
भिडन्त निम्त्याएको आक्षेप सरकार माथि लगाउने माओवादी नेता डरलाग्दो
हिँसाको धम्की दिइराखेका छन्। मैले चाहेको जस्तो नहुने हो भने 'दश लाख
जनताको वलिदान,' 'रगतको खोलोमा पौडी' जस्ता हुँकार माओवादी अध्यक्षवाट
भर्खरै आयो।
'सहमति गर्ने समझदारी' का समाचार दैनिक जसो आइराखेका छन्। वर्तमान
जटिलताको निकास निकाल्न 'वार्ता,' 'वैठक,' 'छलफल' जारी राखिएको छ। अहिले
सम्म उपलब्धिशून्य यी 'प्रयाश' संगै मुठभेड, भिडन्त, रक्तपात, गृहयुद्ध
जस्ता आक्रामक शैली सरकार र विपक्षी दुबै पक्षले देखाइराखेका छन्।
शान्ति प्रक्रिया र असहमति ः
माओवादीले सरकार विरुद्ध तेश्रो चरणको आन्दोलन जारी राखेको छ। आन्दोलनको
यो चरणमा, अरु कुराका अतिरिक्त, उसले आफ्नो हिसाबले 'स्वायत्त गणराज्य'
हरुको घोषणा गरिराखेको छ। माओवादीको यो कदमलाई संसदवादीहरुले विरोध गरेका
छन्। संविधानसभा बाहिर एउटा मात्र पक्षले गणराज्य घोषण गर्नु वृहत्त
शान्ति सम्झौता र अन्तरिम संविधान विरोधी कदम हो भनेर सरकारले भनिराखेको
छ। तर माओवादी कसैको 'आग्रह' नसुनेर झन् झन् दवाव बढाउँदैछ।
गणराज्य घोषणा गर्ने काम शान्ति सम्झौता र अन्तरिम संविधान विरोधी हो
भनेर प्रधानमंत्रीले समेत भनेका छन्। संविधान विपरित काम गर्ने
संविधानसभाको सबै भन्दा ठूलो शक्ति प्रति सरकारले के-कस्तो व्यवहार गर्ने
हो भन्ने प्रष्ट भैसकेको छैन।
संविधान उलंघन गर्नु, संविधानसभाको अधिकार क्षेत्रमा दखल दिनु जस्ता काम
एउटा पक्ष हो। तर यहाँ वृहत्त शान्ति सम्झौता उलंघनको प्रश्न उठेको छ।
गणराज्य घोषणा गर्ने लगायतका काम माओवादीले जारी राखेर समानान्तर सरकार
खडा गरिरहेको अवस्थामा 'यसो गर्नु राम्रो होइन' जस्ता वक्तव्य मात्र आएका
छन्, प्रधानमंत्री लगायत जिम्मेवार सरकारी पदाधिकारीहरुवाट।
वृहत्त शान्ति सम्झौतामा सरकारले हस्ताक्षर गरेको हो, माओवादीसंग।
हस्ताक्षरकारी दर्ुइ पक्ष मध्ये कुनै पक्षले उक्त सम्झौता उलंघन गरेको
खण्डमा के हुने - 'सम्झौता उलंघन भयो' भनेर मात्र सरकारको दायित्व पूरा
हुन्छ - औपचारिक रुपमा वृहत्त शान्ति सम्झौता भंग भएको छैन आजसम्म। तर
त्यसको पालना पनि गरिएको छैन, आरम्भ देखि नै हस्ताक्षरकारी दुबै पक्षवाट।
'सरकार कडा रुपमा प्रस्तुत हुने' सन्देश प्रवाह गरिएको भए पनि दवाव
वढाउने र 'सहमति खोज्ने' नाटक अझ केही दिन चल्ने संकेत देखिएको छ।
तुष्टीकरण प्रक्रिया ः
मुलुक तीन वर्षेखि 'शान्ति प्रक्रिया' मा छ। औपचारिक रुपमा शान्ति
प्रक्रिया भनिए पनि यथार्थमा यो तुष्टीकरण प्रक्रियामा परिणत भएको छ।
वृहत्त शान्ति सम्झौतामा सरकार र माओवादीले हस्ताक्षर गरेकै दिनदेखि
त्यसबेला सात दल भनिने अहिलेका संसदवादी दलहरुले एउटै काम गरेका छन्,
माओवादीले जे भन्छ र माग्छ त्यो गर्ने तथा पुर्‍याइदिने।
आफ्ना लडाकू र बन्दूक आपैFmसंग राखेर संविधानसभाको चुनावमा जान चाहेको
माओवादीको इच्छा अनुरुप नै संसदवादी दलहरु चले। संविधानसभाको वनावट,
सदस्य संख्या, चुनाव प्रणाली जस्ता विषयमा माओवादीले जे र जसरी भन्यो
त्यही गरियो। सम्पति कब्जा, हिँसा, अपहरण, हत्या, धम्की जारी राखेरै,
निजी सेना र बन्दूक बोकेरै सरकारको नेतृत्व गर्न माओवादीकालागि मार्ग
प्रशस्त गरियो। यी केही उदाहरण मात्र हुन् विगत्मा अपनाइएको तुष्टीकरण
नीतिको।
सरकार, माओवादी र अन्य पक्ष/समूहहरुबीच भएका सहमति, सम्झौता, समझदारीको
पालना गर्नु आवश्यक ठानिएन। जसको शक्ति उसको भक्तिको आधारमा राजनीतिक
मात्र होइन कानूनी प्रक्रिया समेत सञ्चालन गरियो, गरिँदैछ।
'मैले चाहेको जस्तो हुनर्ुपर्छ, होइन भने ...' जस्ता धम्कीका आधारमा
'शान्ति प्रक्रिया बिथोलिन्छ' भन्दै काम गर्दै हिँडेर मुलुकलाई यहाँसम्म
ल्याइपुर्‍याएका हुन्, संसदवादी दलहरुले। नेपालवाट राजतन्त्र उन्मूलन गरी
गणतन्त्र स्थापना गर्ने लक्ष्य माओवादीको हो। मुलुकमा गणतन्त्र
ल्याइसक्दा अझै पनि प्रमुख मध्येको एउटा संसदवादी दलले विधानतः आधिकारिक
रुपमा गणतन्त्र अङ्गकिार गरिसकेको छैन।
माओवादी रिसाउला, शान्ति प्रक्रिया बिथोलिएला, फेरि हत्या, हिँसा र
आतङ्क शुरु होला भन्ने त्रासकै भरमा संसदवादी दलहरुले जायज-नाजायज 'माग'
पूरा गर्दै आएका हुन्। अहिले देखिएको 'असहमति' माओवादीलाई सन्तुष्ट
पार्ने र उसलाई नचिढाउने यही प्रवृत्तिको निरन्तरता मात्र हो।
संविधानसभामा झण्डै बहुमतमा रहेको माओवादी दवाव बढाउँदै, आफ्नो स्वार्थ
तथा रणनीति अनुसार काम गर्न सफल भएको हो अहिलेसम्म। र संसदवादी दलहरु यो
सबै सहन, हर्ेन र गर्न वाध्य भएका हुन्।
अवको स्थिति अलि जटिल बन्दैगएको छ। त्यसैले संसदवादी दलहरु माओवादी
प्रति वढी आक्रामक देखिन खोजेका हुन्। माओवादीले भने जस्तो गर्न सक्ने
अवस्थामा संसदवादी दलहरु अव छैनन्। किनभने अव पनि विगत्कै जसरी
तुष्टीकरणको नीति अपनाउनु भनेको संसदवादीहरुको अस्तित्व नै खतरामा पर्नु
हो।
'शान्ति प्रक्रिया' को नाममा आपैFmले अपनाएको तुष्टीकरणको नीतिले एउटा
निश्चित बिन्दूमा पुगेपछि बुमर्‍याङमा पार्नु स्वभाविक हो। र अव संसदवादी
दलहरुसंग दर्ुइवटा मात्र विकल्प बाँकी छन्। पहिलो, विगत्को जस्तै
माओवादीलाई चित्त बुझाउँदै गएर अन्ततः आफ्नै र्सवनाश हर्ेर्ने।
'संसदवादीहरुलाई हामी अव राजालाई जस्तै सखाप पारिदिन्छौँ' भनेर 'पर्ूव
व्रि्रोही' नेताहरु त्यसै भनिराखेका छैनन्।
संसदवादीहरुका लागि दोश्रो विकल्प होे, माओवादी वृहत्त शान्ति सम्झौता
विपरित गयो भनेर हालै प्रधानमंत्रीले भने जस्तै सरकारका तर्फवाट सो
शान्ति सम्झौता भंग भएको घोषणा गर्ने र त्यसको परिणामका लागि तयार रहने।
यी दर्ुइ बाहेक तेश्रो वाटो कम्तिमा यसबेला देखिएको छैन। दिल्लीले
गराइदिएको १२ बुँदे सम्झौता अनुसार 'मिलेर जाने' संभावना राजतन्त्र
फालेपछि नै समाप्त भैसकेको हो।
यी मध्ये कुनै पनि विकल्प अपनाउन सजिलो छैन। पहिलो वाटोले आफ्नै
अस्तित्व समाप्त पार्ने हुनाले संसदवादी दल र नेताहरु त्यो विकल्प अनुसार
हिँड्न आँट गर्ने अवस्थामा छैनन्। 'शान्ति सम्झौता' सरकारका तर्फवाट भंग
गरेर मुलुकमा पुनः हत्या, हिँसा आरम्भ गराउन सक्ने स्थितिमा पनि हाम्रा
'लोकतन्त्रवादी,' नव-गणतन्त्रवादी दल र यिनका नेताहरु छैनन्। किनभने यो
वाटोले मुलुकका साथै यी दल र यिनका नेताहरुलाई समेत ध्वस्त पारिदिनेछ। र
राष्ट्र जेसुकै होस् तर आफ्नो निहित स्वार्थ पूरा होस् भन्ने नियतका साथ
काम गर्नेहरुले त्यस्तो अवस्था रुचाउने छैनन्।
स्वभाविक परिणति ः
संसदवादी दलहरु भन्दा कम अप्ठ्यारोमा माओवादी छैन। अहिलेसम्म आफूले
चाहेको सजिलो वा गाह्रो गरी प्राप्त गर्दै आएको माओवादीले थप पाउन सक्ने
ठाउँ अव थोरै मात्र बाँकी छ। यही प्रणाली अर्न्तर्गत् सरकारमा जाने बाहेक
देशलाई 'जनगणतन्त्र' मा सोझै लानसक्ने हैसियतमा माओवादी छैन। मुलुकको
आन्तरिक भन्दा पनि वाहृय कारणले गर्दा माओवादीका सीमाहरु साँघुरो बन्दै
गएका हुन्।
आफ्ना अहिलेसम्मका सबै 'अडान' त्यागेर संसदवादीहरुले चाहेको वाटोमा
हिँडेको खण्डमा माओवादी समाप्त हुनेछ भन्ने कुरामा शंका गर्नुपर्ने कुनै
कारण छैन। त्यसैले आफ्ना कारणले मुलुकमा पुनः हिँसा र आतङ्क शुरु भएको
नदेखिने वाटोको खोजी तथा पर्खाइमा छ माओवादी अहिले।
राजनीतिक खेलाडीहरुले जुन वाटो जसरी अवलम्बन गरे पनि कुनै बेला 'मिलेर
नयाँ नेपाल बनाउने' बाचा गर्नेहरु यसबेला आमने-सामने सिंगौरी खेल्ने
स्थितिमा आइपुग्नु अनपेक्षित चाहिँ थिएन।
दिल्लीको निर्देशनमा १२ बुँदे सम्झौतामा हस्ताक्षर गरिँदा नै दूरदृष्टि
राख्नेले उसैबेला भनेका थिए, 'अव नेपालमा माओवादी हावी हुनेछ र संसदवादी
दलहरु दयनीय अवस्थामा पुग्नेछन्।'
गहिरो अध्ययन, रणनीतिक विश्लेषण र दूरदृष्टि राख्नेले त्यसबेला गरेको
प्रक्षेपण हाम्रा राजनीतिक दल तथा नेताहरुको सर्न्दर्भमा ठ्याक्कै मिलेको
छ। र त्यसैबेला देखाइएको सुरक्षा सम्बन्धी भावी दिनको चित्र पनि
देखिनथालेको छ, यसबेला। र्सवसाधारणले समेत बुझ्ने गरी देखिन अलि समय
कुर्नुपर्ला।
गजुरेल त्रिभूवन विश्वविद्यालयमा राजनीति शास्त्रका उपप्राध्यापक हुनुहुन्छ। -

0 जलवायुस“ग पनि बर्ेइमानी -

- अ के ला-
अमेरिकाको जुम्ल्याहा टावरमाथिको आतङ्की हमला, जो नाईनर््र्(इलेभेनले
बदनाम छ, त्यसबाट अत्तालिएको अमेरिकाले आतङ्कवादको र्सवनाशका निम्ति
नसोध्नुस कि केसम्म गरेन - तेलका कुवाहरू हात पार्न ठालुहरूले खाडीमा
युद्धको ताण्डव मात्रै मच्चाएनन् बल्कि आजका मितिसम्म युद्धको त्यो
ताण्डन शान्त हुनसकेको छैन र सद्धाम शासनको पतन भएको बर्षौँ बितिसक्दा
पनि त्यहाँ तैनाथ गरिएका डेढलाखभन्दा बढी नेटो सेनालाई त्यहाँबाट
हर्टाईएकै छैन। किनकि, आतङ्कवाद बिरूद्धको लर्डाईँ भन्दै दादाहरूले
त्यहाँ जति धनराशी खर्चेका छन्, त्यसको लाखौँ गुना ज्यादा असुली त्यहाँका
तेलबाट हासिल गरिरहेका छन्।
जुन बिभिषिकालाई उनीहरूले आतङ्कवादको जामा पहिर्‍याईरहेका छन् र जुन
लर्डाईँ उनीहरू हिजोदेखि आज र भोलीसम्मै लड्नेछन्, त्यो लर्डाईँ आतङ्कवाद
बिरूद्धको नभै तेल भण्डार हथ्याउने चाल मात्रै हो र त्यही चाललाई
भिक्षाटन गरी आफ्ना स्वास्नीछोराछोरी सिँगार्ने हनुमानहरूले रामनामी
च्यादर ओढाएर चोख्याईरहेका छन्। नत्र, आतङ्कवाद कुन चरोको नाम हो भन्ने
कुरो कसैलाई थाहै थिएन।
जतिसुकै धनराशी खर्चे पनि र जतिसुकै ठूलो परिमाणमा सेना परिचालन गरिए
पनि आजसम्म बिन लादेनको आचि फेला पार्न नसकिनुको मुख्य कारण आतङ्कवादको
हावा अझै तेज हुँदै जानु नै हो। दमैको किलोमा बाँधिएको लाहुरी भैँसी
षडयन्त्रपर्ूवक हथ्याउने प्रपञ्च हामीकहाँ मात्र हैन, उनीहरूमा पनि
बिद्यमान छ। निमुखा, गरिव र असहाय राष्ट्रहरूमाथि दादा राष्ट्रहरूको
षडयन्त्र एवं चुरीफुरी रहेसम्म, सानालाई हेप्ने घटिया प्रवृत्ति
मानिसहरूमा बिद्यमान रहेसम्म र मानिसमा अर्काको स्वाधिनता तथा
आत्मसम्मानमाथि ठेश पुर्‍याउने कुचेष्टा हुञ्जेल दुनियाबाट न आतङ्कवाद
कहिल्यै समाप्त हुनेछ, न त यहाँ कोही चैनको बाँसुरी बजाएर बाँच्न पाउँन
नै छन्। अर्थात, दुनियामा बिद्यमान बिसङ्गति तथा बिडम्वनाहरूको पर्ूण्ातः
खारेजि नभएसम्म आतङ्कवादको सफाया वारे सोँच्नु पनि गलत हुनेछ।
अफगानिस्तानमा सेनाको संख्या बढाउन ओवामाले अघि सारेको प्रस्ताव अमेरिकी
सिनेटद्वारा स्वीकृत भएपछि त्यहाँ लुकिछिपि बसेका अलकायदाका लडाकु एवं
तालेवान ब्रि्रोहीहरू त्यहाँबाट अन्य मुलुकहरूमा पलायन हुनसक्ने ठूलो
खतरा छ। यसको निम्ति पाकिस्तान, काजकिस्तान, भुटान, माल्दिभ्स, भारत एवं
नेपालभन्दा अर्को ट्रान्जिट प्वाईन्ट उनीहरूका लागि अर्को हुनैसक्तैन। यो
खतरा यति भयानक छ कि कल्पनै मात्रले पनि मानिसको हृदयगति बन्द हुनसक्छ।
किनकि, आतङ्कवादको सफायाका नाममा ठालुहरूले जे पनि गर्नसक्दछन् र जुनसुकै
जोखिम पनि उठाउन सक्दछन्।
आजभन्दा केही दशक अघिसम्म दुनियामा शीतयुद्ध, एचआईभी एड्स, लागूपदार्थ र
आतङ्कवाद गरी जम्माजम्मी चारवटा मात्रै खतराहरू थिए। अमेरिका र रूस दुइ
साम्राज्यवादीहरूको शीतयुद्ध टरेपछि र काँक्रोेझैँ सोभियत रूस चिराचिरा
परेपछि ससाना मुलुकहरू बीचको सामान्य विवाद बाहेक आज शीतयुद्धकोे खतरा
लगभग छैनकै स्थिति छ। तर त्यत्तिकैले मात्र अव यो दुनिया नचल्ने देखिन्छ।
किनकि, दुनियाको सामु एक यस्तो खतरा मडारिएको छ, जसलाई हामी जलवायु
परिवर्तन भनिरहेका छौँ। अर्थात, ग्लोवल वार्मिङको यस्तो खतरा, जसले
पृथ्वी र यस वरपरको वातावरणमा ज्यानमारा परिवर्तन ल्याएको छ र यो रमाईलो
पृथ्वी र्सवनाश हुने स्थितिमा पुगेको छ।
त्यसोत, वातावरणविद्हरूले यो खतरा वारे दुनियालाई र्सतर्क नगराएका पनि
हैनन्। तर औद्योगिक बिकासको होडबाजीमा तँछाड मछाड गरिरहेकाहरूलाई
यसतर्फसोँच्ने फर्ुसदै भएन। जनसँख्याको बिष्फोटक स्थिति, पर्यावरणप्रति
लापरवाह मानिसहरू र वातावरण एवं प्रकृतिसँगको छेडखानी यति बढ्यो कि पूरै
पर्यावरणमा भयानक परिवर्तन आउनथाल्यो र हरितग्रह उपनामले चिनिने सुन्दर
ग्रह पृथ्वी हाँडिझैँ तातिनथाल्यो। वातावरणमा आएको यो बिनाशकारी
परिवर्तनका पछाडि ठालू एवं दादा राष्ट्रहरू जिम्मेवार छन्।
एउटी बालिकालाई केन्द्रबिन्दुमा राखी फिल्माईएको फिल्म हेरेपछि
बिग्रिसकेको जलवायु परिवर्तनप्रति दादाहरूको ध्यान यसरी खिँचियो कि
आईन्दा पर्यावरण र प्रकृतिसँग छेडखानी गर्न नहुने चेत खुलेको छ र १९२
देशहरूको सहभागितामा डेनमार्कको राजधानी कोपनहेगनमा गएको सोमवारदेखि नै
बिशाल सम्मेलन सुरू भैसकेको छ, जहाँ उनीहरूले पर्यावरणमा कार्वन कम गर्ने
सामुहिक प्रतिवद्धता व्यक्त गर्नेछन् र त्यसको मारमा परेका देशहरूलाई
सामुहिक क्षतिपर्ूर्तिको व्यवस्था गर्नेेछन्। यदि त्यसो भयो भने
कोपनहेगन, कोपनहेगन मात्रै नभै होपनहेगन नै सिद्ध हुनेछ र ब्रि्रदो यो
ग्रह तथा यो ग्रहबासीहरूको भविष्य केही हदसम्म सुरक्षित रहने छ। हैन भने
यो ग्रहबासीको त्यो हाल हुनेछ, जसको कल्पना कसैले पनि गरेका छैनन्।
पर्यावरणमा कार्वन र्डाईअक्र्साईड र कार्वनमोनोक्र्साईडको प्रचूरताले
ओजनोस्फेयरको तह पातलिएको बर्षौँ भैसक्यो। जसले गर्दा र्सर्ूयबाट आउने
विकिरण सिधा पृथ्वीमा परेको छ र करोडौँ सालदेखि पृथ्वीको गर्भमा
सुशुप्तावस्थामा रहेका ज्यानमारा लाभाहरू पग्लने क्रम त्रि्र हुँदै
गएकाले पृथ्वीमा हरियाली भन्ने वस्तु केही पनि रहनेछैनन् भने हिमालय
पर्वतका हिउँहरू लगायत पृथ्वी उत्पतिको चार अरव सालसम्म कहिल्यै
नपग्लिएका अन्र्टार्कटिका महाद्धिपका हिमचट्टानहरू यसरी पग्लिरहेका छन्
कि पृथ्वीका अधिकाँश देश तथा शहरहरू समुद्रको गर्भमा हराउने खतरा छ। कतै,
पानी बिना पृथ्वी पट्पट् फुट्नेछ भने कतै पानी नै पानी भएर त्राहीमाम्
मच्चिनेछ। कतै, पानीझैँ ज्वालामुखीका लाभाहरू बग्नेछन् र शहरका शहर,
वस्तीका वस्ती सखाप् हुनेछन् भने कतै र्टर्नेटो, सुनामी, क्रिटिना जस्ता
ज्यानमारा बिपत्तिहरूले पूरै पृथ्वीलाई निर्जन तुल्याउनेछन्।
एचआईभी एड्स र लागूपदार्थको कालो छायाबाट मुक्त हुने तर्खर गर्दागर्दै र
नभ्याउँदा नभ्याउँदै आतङ्कवादको कालो छाया मडारियो। समग्र दुनियालाई
आतङ्कवाद आफ्नो कब्जामा लियो, र नचाहेर पनि त्यसको नाङ्गो नाच
हर्ेर्नुपर्ने स्थिति छ। आतङ्कवादको कालो छायासँग लड्दा लड्दै र मुक्त
हुने कोशिस गर्दागर्दै दुनियाका सामु देखापरेको छ जलवायु परिवर्तनको यो
ज्यानमारा स्थितिले आज शीतयुद्ध, एचआईभी एड्स, लागूपदार्थ र आतङ्कवादलाई
धेरै पछाडि छाडेको छ, जसले गर्दा मानिसहरूले धनि(गरिव, सानो(ठूलो हुनुको
भिन्नता छुट्टयाउन सकिरहेका छैनन् र सम्भावित बिनाशबाट बच्नका लागि
बाध्यताका साथ एकजुट भैरहेका छन्।
नक्कल यदि राम्रो कुराको गरिन्छ र लोककल्याणको निम्ति गरिन्छ भने त्यो
स्वीकार्य हुन्छ। अर्कालाई बेवकूफ बनाउन र मजा लुट्नको निम्ति गरिन्छ भने
त्यो नक्कल स्वीकार्य हुनैसक्तैन। किनकि, त्यस्तो नक्कलले दुनियालाई
हँसाउँछ मात्रै। एड्स र लागूपदार्थ नियन्त्रणका नाममा यहाँ केसम्म गरिएन
- कतिसम्म खर्चिएन - र नतिजा - हातलाग्यो शूल्य। सबै प्रयासहरू आँखामा
छारो हाल्नमै सिमित रहे। एड्स ओसार्नेले ओसारिरहृयो, सार्नेले सारिरहृयो,
लाग्नेलाई लागिरहृयो। लागूपदार्थमा पनि यस्तै भयो। बनाउनेले बनाईरहृयो,
ओसार्नेहरूले ओसारिरहे, सेवन गर्नेले गरिरहेे। कहीँ केही भएन। जत्ति भयो,
नौटङ्की मात्रै भयो।
मालदिभ्सले पहिलोपल्ट समुद्रमुनी क्याविनेटको बैठक गरेर ग्लोवल
वार्मिङतर्फदुनियाको ध्यान खिँचेको देखेर नेपाली नेताहरूले पनि सगरमाथाको
ढुङ्गो देखाएर उच्च हिमश्रृङ्खलाहरूमा जलवायु परिवर्तनको प्रभाव
पर्नथालेको सन्देश दुनियालाई दिईए लगत्तै सगरमाथाकै आधार शिविरमा एक
करोडको भोज खाईयो। जलवायु परिवर्तनको ज्यानमारा अवस्थाप्रति नेपाली
नेताहरूको त्यो बेहूदा हर्कतमार्फ कोपनहेगन सम्मेलनलाइ के बताउन खोजिएको
हो -
दुनियाको ओँठतालु सुकाईरहेको ग्लोबल वार्मिङ्ग रोक्न उनीहरूको त्यो
बेहूदा हर्कतले सक्ला कि नसक्ला - ढुङ्गाको आईडिया दिनेले जसरी दियो,
लैजानेले पनि त्यसरी नै लगियो र दिईयो। हिमालयको काखमा क्याबिनेट बस्ने
आईडिया पनि जुन रूपमा दिईयो, बैठक पनि त्यसरी नै बसियो र खाईयो।
सिद्धियो।
नशामा व्राहृमणवादी सोँच सञ्चार भैर हेका यहाँका नेताजीहरूलाई राजनीति
गर्ने तरिका र जनतालाई चुतिया बनाउने आईडियाको राम्रो ज्ञान छ।
राजनीतिलाई बंग्याउन, शब्दजाल बुन्न र बितण्डा मच्चाउन त कोही
यिनीहरूसँगै सिकून्। आफ्नो बक्बक् र चक्चक्ले दिनानुदिन आफुहरू जनता माझ
नाङ्गँिदै गएको र अलोकप्रिय हुँदैगएको तथ्यको ज्ञान हुँदाहुँदै शब्दै
शब्दको फूलझडि लगाएर जनतालाई दिग्भ्रमित गर्ने खेलमा नेताजीहरू यसरी
लागेका छन् कि एकदिन त्यही शब्दको फूलझडिले यिनीहरूलाई घरको न घाटको
बनाउनेछ र राजनीति गर्नै बिर्सनेछन्। परिवर्तनकामी जनताको कोपभाजन र
ग्लोवल वार्मिङ्गको क्रूर पञ्जाबाट सुरक्षित रहने हो भने यो बर्ेइमानीलाई
यहीँ लगाम् लगाउनर्ुपर्छ र बेला नर्घकँदै चेत्नर्ुपर्छ। अन्यथा, सबैको
र्सवनाश सुनिश्चित र अपरिहार्य छ। अस्तु।

1 नसक्नेले कुर्सी ओगट्ने कि राजीनामा दिने ?

-सरोजदिलु विश्वकर्मा-
राज्यमन्त्री करिमा वेगमले पनि पर्सा जिल्ला प्रशासन अधिकारीलाई पड्काएर
वहादुरी देखाईन्, त्यसको वहादुरी पनि वर्तमान प्रधानमन्त्रीलाई दिनै
पर्दछ, जवकि यस्ता वहादुर मन्त्रीलाई झापु हान्ने मन्त्री बनाउने त
प्रधानमन्त्री नै हुन्। हाम्रो क्रान्तिकारी अग्रगामी पार्टीका
प्रधानमन्त्री- माधव नेपाल ! उनको प्रधामन्त्री हुने इतिहाससंगै एउटा
इतिहास अर्को पनि इतिहास बस्यो, चिल्लो गाडी नपाएपछि, ज्रि्रअ कुटिने
नजिर। वरु पीडित अधिकारी उल्टै सरुवा गरिन्छन्। महिला प्रहरीमाथि
सहकर्मीले नै सामुहिक वलात्कार गर्ने गरेको पनि यसैपाली वाहिर आयो। तर
सुत्केरीलार्इर्र्जाँजरकोट पुगी राजधानी ल्याई उपचार गराउने
प्रधानमन्त्रीद्धारा अपराधीहरुलाई कारवाही गरिदैन। आफ्नै पार्टीका वामदेव
गौतमलाई खुस्काएर गृहमन्त्री बनेका भिम रावलको पनि यी दुवैलाई कारवाही
गर्ने केही जोर चल्दैन।
फेरि माधव नेपाल धनगढीमा पुगेर डुक्रिन्छन्- माओवादीको अस्तित्व सखाप
हुन्छ। आफ्नो धोतीमा फलेको भैंसी नदेख्ने, अर्काको जिऊको जुम्रोको वखान।
उनले पत्तै पाएका छैनन्- मदन भण्डारी र मनमोहनको योगदानले श्रृजिएको
एमाले स्वयं पतनको संघारमा पुगीसकेको। फेरिपनि उनी भन्दैछन्- संविधान
नबने त्यसको जिम्मा माओवादीले लिनर्ुपर्दछ। तर सायद सत्ताको शूरमा इतिहास
बिर्सर्ेेहोस गुमाएको हो की बुढो भएर पनि गाई ओगटीरहेको हो- आफ्नै
कार्यकर्ताहरुको भावना विपरीत नाम्ले लागेको गाईको पुच्छर समाएर वैतर्नी
तर्न खोज्ने आफैं, आफैं अरुलाई दोष दिने ! न त वाछीलाई पार्रतर्न दिन्छन्
उनी न त पुच्छर नै छोड्छन्। अतः पार्रतर्न नसक्नुको दोष कसले लिने त्यो
भविश्यले नै बताउने छ।
२०५२ साल पछि कुनै जमाना यस्तो थियो- वहुमत र अल्पमतको नाममा नेपाली
कांग्रेस र शेरहादुर देउवाहरु कौरव खान्दान र हस्तिनापुरको दुगर्तीको
प्रमुख पात्रका रुपमा थिए र नारायणहिटी दरवार धृतराष्ट्रको अनिर्णयको
वन्दी बनेको थियो र त्यसैमा गिरिजा, देउवा, र्सर्ुयवहादुर,
लोकेन्द्रवहादुर र मिलीजुली द्रौपदी वस्त्रहरण गर्नुमा आफ्नो विजय
ठानीरहेका थिए। सो ताका यिनै गच्छेदार, खुमवहादुर र शरदिसिंहरुहरु सुतक
भई वैंकक् पुगेका थिए, जुनवेला यिनै र्सर्ुयवहादुर, लोकन्द्रवहादुर र
शेरवहादुरहरु ती मान्याहरुलाई होटल-होटलमा वन्धक बनाई गर्भधान
गर्राईरहेका थिए। अनि माधव नेपालहरु पाण्डु-पुत्र बनेर असत्यको विजयमाथि
निरिह थिए। आज माधव नेपाल नै यो कान्तिपुरको प्रमुख कौरव पात्र बनिरहेका
छन् भने गच्छेदार, भण्डारीहरु लगायतका काग्रेस मन्त्रीहरु तिनका प्रीय
अनुजहरु। जसले अर्का द्रौपदीहरुको वस्त्रहरण गर्दै सत्यको विजय भएको अहम्
पालीरहेका छन्। ओली मार्काहरु भने सकुनी बनेर पासा पल्टाइरहेका छन्।
परिणामतः महिला प्रहरीमाथि नै सहकर्मीहरुको वलात्कार, रुन्ची महराजस्ता
दलित वालिकाहरुको सामुहिक वलात्कार अनि हत्या। वेगमहरुको ताण्डव नृत्य।
यस्ता घट्नाका दुशासनहरुलाई कौरव पात्रहरुले आफ्नै द्धारदलानमा पालेर
राखेका छन्।
यता एमाले दरवार भने कर्ण-कुटी बनेर असत्यलाई निरिह स्वीकारीरहेको छ। ऊ
कट्वाललाई कारवाही गर्न सहमति दिन्छ, अनि कारवाही गरेपछि एकल निर्णय
भन्छ, मध्येराती राष्ट्रपति भवन पुगेर विन्ती बिसाउँछ, अनि विहान उठेर
राष्ट्रपतिको गलत कदम भन्छ। संविधान बनाउन गएका सभाषदहरु भत्ता खान्छन् र
माधव, गिरिजा र प्रचण्डको सत्ता सयरका लागि घोडे-तवेले, हुक्के र जुत्ते
बनिरहेका छन्। उदाउँदो नेता भनेका विद्या भण्डारी, शंकर पोख्रेल र
मिनेन्द्र रिजालहरु तिनै कौरवहरुका पुजारी बनि आफ्ना अनुजहरुको
दुस्साहसलाई विज्ञान बनाई यत्रतत्र प्रसारप्रसार गरिरहेका छन् भने विचरा
गगन थापा, नरहरी, प्रदीप गिरी र प्रदीप ज्ञवालीहरु द्रोणाचार्य बनेर
नुनमा विकाऊ भईरहेका छन् र आज हाम्रो मुलुकले यही दुगर्तीहरुको भोगीरहेको
छ।
यहाँ माओवादीको वखान गाइएको होईन। एकक्षण कुनै स्वाथै नराखिकन, पहिले म
यो मुलुकको नागरिक हुँ, त्यसपछि कार्यकर्ता वा मेरो जाति भनेर सोच्दा
जो-कोहीको मन-मथिङ्कगलमा यही परिणाम उब्जिन्छ। यस अर्थमा वामदेव गौतमले
भनेजस्तै भुस, वियाँ, कनिका मिलेर चामललाई अल्पमतमा पार्ने यो सरकार नै
यो मुलुकको दुगर्ती र संविधान नबन्नुको कारक हो भनेर नभनिरहन सकिदैंन। यस
कौरव विज्ञानले स्वयं हाम्रो एमाले पनि पतनको दोसाँधमा पुगिसकेको छ।
अर्थात हिजोका अनुजहरुको चक्रब्युहमा नेकपा एमाले नराम्ररी फस्दै गएको छ।
अतः एमाले र कांग्रेसमा देश भाँड्मै जाओस् नभन्ने, सत्यको पक्षक्षर
अभिमन्युहरु कोही ज्युँदा छन् भने यी पुराना अनुजहरुको चित्कारबाट दुवै
पार्टीलाई जोगाउनु पर्दछ।
यता माओवादी पनि आफैंले गरेको गल्तिमा गर्दै आज पछुताईरहेको छ। हिजो
गिरिजा वा माधवलाई राष्ट्रपति नदिँदाको परिणाम आज ऊ नागरिक
सर्वोरुच्चताको स्वस्तानी कथा भजन गरीरहेको छ। आफ्नो वाईसीयल दस्ताले
हिजो सत्ताको मातमा प्रचण्ड थैवहरुलाई हत्या गर्दाको पाप भागीरहेको छ। तर
जो-कोहीले बुझेको छ- माओवादीले नेतृत्व पाएकै घढीमा यस्ता नागरिक
सर्वोरुच्चताहरु एकैदिनमा वहाली हुनेछन्। अनि उसले फेरि नागरिक
सर्वोच्चताको नाममा सत्ता सयरको वल्छीमात्रै थाप्दै स्वायत्त जातीय राज्य
घोषणा गर्ने अर्को चरणको आन्दोलनको घोषणा गरेको छ, जुन शान्ति सम्झौता र
अन्तरिम संविधानको मर्म विपरीत हो। यसो गर्ने हो भने संविधान सभाको कुनै
अर्थ रहदैंन। जसले तत्कालै मुलुकलाई भयावह टकरावको स्थितीमा पुर्याइरहेको
छ भने भविश्यमा यो जातीय राज्यले अर्का छोटा-वढा राजाहरु र राजखलकलाई
जन्माउन खोजीरहेको छ। परन्तु यसको प्रतिफलमा दलित, मुश्लिम तथा जनजजाति र
मधेसी भित्रैका जनहरुलाई रैतीको दर्जामा पुर्याउँने छ र अन्ततः यो
मुलुकमा जातजातिका नयाँ-नयाँ जंगवहादुर जन्मने छन्। तिनै जंगवहादुरहरुको
दलवलमा अल्पसंखयक जातिहरु सखाप हुनेछन्।
अतः यस घढीमा फेरिपनि गिरिजाको भूमिका र भनाई नै सर्वोपरी हुनसक्दछ।
शुशिल, पौडेलहरु छेऊछऊमा बसेर ङयारङयार र ङुरङुर गरिरहन्छन्, जसले हिजो
एमालेलाई पनि एक्ल्याएर वहुमतको नाममा वियाँ-कनिकाहरुको राज चलाएकै हुन्।
यिनको नौटङ्गी र तमासामा यो मुलुकको हिजो पनि अन्धकार भएकै हो, भविश्य
पनि त्यस्तै हुनेवाला छ। त्यर्सथः इतिहासमा भूल भयो भनेर पश्चाताप गर्दै
सम्भवतः लाहाछाप रामवरणले राजीनामा दिई गिरिजालाई त्यो भूमिका दिनु,
माओवादीको नेतृत्वमा राष्ट्रिय सहमतिको सरकार बनाउनु नै यतिवेलाको
आवश्यकता हो। स्वार्थी र वाहुनका पगरी भिरेकाहरु नभएतापनि अधिकांश एमाले
कार्यकर्ताहरु यही पक्षमा छन्। त्यसले र्सवहारा पक्षधरलाई एउटै मोर्चामा
उभ्याउनेछ र द्रुतकर गतिमा संविधान निर्माणको प्रकृया अगाडि बढाउने छ भने
विकासको गतिलेसमेत अग्रगामी छलाङ्ग मार्नेमा दुइमत छैन। होईन, वहुमतको
नाममा फेरिपनि यही गतिलाई स्वीकार्दै जाने हो भने यो मुलुकमा फेरि अर्को
असोज १८ र माघ १९ गतेहरु निम्तीने छन्। त्यो दिन हिजोका ज्ञानेन्द्रले
मात्रै निम्त्याउने छैनन्। त्यसका लागि वहुमत जनताको साथ हुनेछ। त्यसवेला
यी आजका कौरव अनुजहरु सवभन्दा अगाडि त्यसलाई अनुमोदन गर्न तयार हुनेछन्
भने माधव-केपीहरु आफ्ना प्रीय अनुज मुसाहरुले धोखा दिएकोमा पुरपुरोमा हात
लगाएर पाखा लाग्ने छन्। एमालेले भने गाडिएको रथलाई निकाल्दा निकाल्दै
गर्दन काटिएको थाहा पाउने छैन र उसको काटिएको गर्दन माओवादी कहाँ छ भनेर
खोज्दै दिल्ली पुग्नेछ।

सञ्जीव सत्याल
E-mail : sanjeevsatyal@gmail.com

२०६१ साल कार्तिक १९ गते सोमवार राजा ज्ञानेन्द्रले शाही संवोधन सहित शेर
वहादूर देउवालाई बर्खास्त गरी शासन सत्ता आफ्नो हातमा लिई आफ्नो
अध्यक्षतामा मन्त्री परिषद गठन गरी देशको सवै संयन्त्र दुरुस्त बनाई तीन
बर्षा पुन जनतालाई फिर्ता गर्छु भनी र्समथन मागे । त्यस कदमले कांग्रेसको
पुरानो ढर्रराको शासकीय प्रकोपबाट पिडित जनता उत्साहित भए र शाही कदमको
तत्काल विरोध गरेनन् । तर उनको मन्त्री परिषद सदस्यमा उही पञ्चायतका पनि
हार्डलाइनर नेपाली राजनीतिका खलपात्र मात्र ल्याइए । तैपनि जनताले
त्यसपटक राजाको साथ दिने मन बनाए । तर ज्ञानेन्द्रको शाही शासनले जनतालाई
पञ्चायतको दूर्गन्ध बाहेक केही पनि दिनै सकेन । त्यसबेला ज्ञानेन्द्रसंग
एक कार्याक्रम असफल भए अर्को कार्यक्रम स्वतः लागूहुने गरी देशव्यापि
रुपमा सवैकुरा सेट गरीएको छ त्यसैले अव राजाले निर्धात रुपमा ७/८
बर्षअगाडि लान्छन र देशमा अव केही हु्न्छ भन्ने सवैले सुनेका, सोचेका
थिए । तर राजासंग देशलाई पञ्चायतिकरण गर्नु बाहेक केही पनि रहेनछ । त्यस
शाही सरकारले केही गर्न नसकेकोले जनतामा ६ महिनामै वितृष्णा शुरु
भैहाल्यो । पहिल्यै संसदिय शासन त्यसमा पनि कांग्रेसको शामन्ती शासनबाट
जनता कुनै राहत नपाई करीव डेढ दशक देखि पहिल्यै आहत भएका र शाही शासन र
कांग्रेसको शासनशैली 'हात्तिमाथी चप्पल राखेपनि, चप्पलमाथी हात्ति
राखेपनि उस्तै हो नानु' भनेझै लाग्ने भएकोले उनीहरु संसदिय दलहरुले कुनै
राम्रो शासन र राहत हामीलाई दिने छैन भनी चुपै बसेका थिए । तर जव
माओवादीसंग आठबुदै सहमति भयो, कांग्रेसको निहित स्वार्थर्ी शामन्ती शासन,
ज्ञानेन्द्रको कुनै काम नलाग्ने शाही शासन, देशभर माओबादी जनयुद्धले थकित
र त्रसित, माओवादीका नाराहरु, राजाको पञ्चायती प्रतिगमन विरुद्ध देशमा
गणतन्त्र आउने, जनताले देशभर जातियतामा विभिन्न गणराज्य बनाउन पाइने,
शान्ती अपरिहार्य रहनु र माओवादीलाई नजिताई शान्ति असम्भव भएकोले हर
कोणबाट निस्सासिएका नेपाली जनताले नयाँ परिवर्तन र स्थायी शान्तिको लागि
देशभर देस्रो जनआन्दोलनमा होम्मीए । फलतः १९ दिने आन्दोलननै देशमा शान्ति
र गणतन्त्र ल्याउने कारण बन्न पुग्यो । त्यस पछि फेरी कांग्रेसकै
नेतृत्वमा अन्तरीम सरकार बन्यो । त्यसबखत कांग्रेस अव हामी जनतालाई मालिक
संझि जनतानैलाई केन्द्रविन्दू मानी शासन गर्ने छौ भन्न त थाल्यो तर उसले
आफ्नो पुरानो शामन्ती छुद्र र्ढरा नत पार्टर्ीी छाड्न सक्यो नत सरकारमा ।
उ कहिल्यै पनि परिवर्तन हुन सकेन । उसको केन्द्र भनेकै भारत लगायत विदेशी
सरकारको इशारा रहन पुग्यो । फलतः आफूलाई एक सेन्टीमिटर पनि परिवर्तन
गर्नै नसकेकोले उसले एक मात्र प्रजातान्त्रीक पार्टीनै गत आम चुनावमा
नराम्रोसंग हार्र्यो । सत्ता गुमायो, तर पनि उसमा आज पनि कुनै परिवर्तन
आएको छैन । उ आजपनि जनताको मन छुने गरेर आत्मा समिक्षा गर्ने पक्षमा छैन
। उ आज पनि जसरी भए पनि जनतालाई टाङ्गमुनीबाट छिराउन चाहान्छ । त्यस्तै
आज पनि कांग्रेस बरु भारत र विदेशीहरुलाई गुहार मागेर सत्तामा पुग्ने र
सत्ता टिकाउने तर आफ्नो पार्टी स्वार्थ मानी केही मुठ्ठीभर बदनियत भएका
चाकडिबाजहरु ( ति पनि परेको बेला दुलो तिर लुक्न जान्छन), नातेदार,
आफन्तहरुलाई साथलिई, जनताले नराम्रोसंग हराइदिदा पनि अझैपनि जनतलाई
बेवास्ता गर्ने उही पुरानो शैली कायम गर्दै आएका छन् । अहिले माओवादीले
यस्तरी आन्दोलनको आँधिबेहरी ल्याउदा पनि उ अझै पनि अर्को ज्ञानेन्द्र
बन्न आफ्नो पुरानो बेकारको दुष्ट शैलीमा कुने परिवर्तन ल्याउन तैयार
देखिदैन ।
अर्को बैकल्पिक कांग्रेस समाजमा स्थापित भए अर्कै कुरा हो, हैन भने
त्यस्तो विसंगत पार्टीलाई प्रजातन्त्रको नाममा जनताको बाध्यकारी मत
मिल्ने गर्दैआएको पार्टीकांर्ग्रेसमाथीनै प्रजातन्त्रमा विश्वास गर्ने
जनताको विश्वास टिक्न/टिकाउन बाध्य छन् । त्यसलाई अफ्ना पुरानै विकृत
व्यवहार मौजूद रहेका नेताहरुले आफ्नो महत्व जनतामा केही नगरेपनि कायम
रहेको नठाने हुन्छ । त्यसैले अव प्रजातन्त्रमा विश्वास गर्ने देश भरीका
जनताले नै कांग्रेसमा र्सार्वजनिक हस्तक्षेप गर्न पाउनु पर्छ । हैन भने
प्रजातन्त्रमा विश्वासगर्ने जनताले वाध्य भएर एक जुट भएर वास्तविक
व्यवहारमा अर्कै प्रजातान्त्रीक पार्टी खोल्ने छन् । कांग्रेसका पहिलो,
देस्रो अझै तेस्रो पुस्ताका नेताहरुको कुरै नगरौं अव पनि पार्टीमा तिनका
हाली मुहाली रहने हो भने कांग्रेस भोली रा.प्र.पा वा प्रजापरिषद जस्तै
पार्टी बन्छ । जति प्रजातान्त्रीकीकरण भएको भनिए पनि उसका आम जनताप्रति
गरीने व्यवहार आजपनि सही छैन । अर्थात जनताले यहि कांग्रेसी मोडेललाई
आदर्श मान्ने गल्ति गरे पार्टी, पार्टीजनको लागि प्रजातन्त्रीकरण होला तर
जनताले यो जन्ममा प्रजातन्त्र उपभोग गर्न पाउने छैनन् ।
हामीले बुझने कांग्रेस बन्न कांग्रेसको सदस्यता समेत नलिएका
प्रजातन्त्रमा विश्वास राख्ने हर राष्ट्रिय जीवनका हर क्षेत्रका संपूर्ण
नेपाली जनता त्यसका अलिखित सदस्य हुनु पर्ने हो । पार्टीमा पार्टीजन
भन्दा मतदाता जनताले बढी हक दाबी गर्न पाउनुपर्ने हो । तर आज पार्टीको
सदस्यहरुले ( जहाँ आजसम्म रातदिन गाँउगाँउमा खटने कार्यकर्ता छेउलगाइएका
छन् र चैते कांग्रेसहरु लिग्यासीवाला र असक्षम नेताहरुको चाकडि गरी विना
कुनै योगदान तरक्कि गर्दै आएका छन् ) कांग्रेसमा सीमा तोकेका छन् र
त्यसमा पनि गिरिजा र शेरवहादूर गुटमा बाँडिएका छन् । यि बीच एक आपसमा
बोलचाल समेत छैन । गिरिजा वा शेर बहादूरका फेवरवाला कार्यकर्ता हुन पाए
पछि यिनले जनतालाई कुकुरलाई जस्तो व्यवहार गर्छन् ।
आज माओवादी लाखौ जनता सडकमा उतारी राजधानीनै अस्तव्यस्त गरी रहदा पनि
कांग्रेसका कथित नेताहरुलाई जनतालाई आफूतिर आकर्शित गर्ने तिर कोही
इच्छुक छैनन् । केवल 'माओवादीहरु सफल हुदैनन' भन्ने, आत्मरत्तियुक्त
प्रतिवादमा उनीहरुको दिनरात वित्दो छ । आज २२ दलको सरकारमा हालिमुहाली
गर्न पाउनुनै उसको लागि ठूलो उपलब्धि भएको छ । तै पनि गएको ५ महिनामा
कांग्रेस सम्मिलित सरकारले के नै गर्न सक्यो र ? पार्टीमा जनतालाई छुद्र
असभ्य व्यवहार र सरकार निर्जीव भएर तोप बोकेको माओवादीसंग हातमा ढुंगा
लिएर यसै गरी मनगढन्ते अभिव्यक्ति दिएर लडदै जानेहो भने कांग्रेस त चुनाव
हार्ला , त्यो जनताको सरोकारको विषय होइन, तर त्यस पछि यदि माओवादी
एकमाने सरकार बनाएर सत्तामा पुगे कांग्रेसको सदस्य पनि नवनेका तर आम भइ
बसेका प्रजातन्त्रमा विश्वास राख्ने जनता जो करोडौमा छन्, माओवादी शासकिय
प्रकोपका शिकार हुनेछन र उनीहरुले राज्य विरुद्ध केही गर्न सक्ने छैनन् ।
त्यस बखत कांग्रेसी नेता र कार्यकर्ता त मारिएलान, भाग्लान वा थुनिएलान
तर प्रजातन्त्रमा विश्वास राख्ने जनता मियोको अभावमा ५० औ बर्षराज्यको
पञ्चायतकालमा जस्तै वा त्यो भन्दा पनि क्रुर जीवन बाँच्न बाध्य हुने छन्
। किनकी अहिलेको कांग्रेस र कांग्रेसी नेताहरुको तुच्छ आत्मकेन्द्रीत
व्यवहार र रणनीतिले - देउवालाई किन गिरिजाको उत्तराधिकारी मान्ने ?
पार्टीमा शत प्रतिशत पदाधिकारी निर्वाचित हुदैमा जनताले आफूलाई असभ्य
व्यवहार गर्ने नेता कार्यकर्तालाई किन प्रजातान्त्रिक मान्ने ? ती त्यहाँ
कहाँबाट आए ?) जनता किन कांग्रेसको पछाडि लाग्ने ? त्यसमाथि माओवादी
जनतामाथी भौतिक आतंक फैलाउछ रे, भौतिक गुण्डागर्दी गर्छ भनेर मानौ, के
कांग्रेसले आजसम्म सत्तामा बसेर जनतामा स्वेत आतंक फैलाउने र तार्किक
गुण्डागर्दी गरेको हैन ? कांग्रेसको शासनमा एक जनाले पनि प्रजातन्त्रको
फाइदा उठाउन पायो र ? माओवादीको कारण देशमा १३ हजार मान्छे मारीए होलान र
केही लाख मान्छेले साँच्चैनै दुख पाए होलान, तर कांग्रेसको बीस बर्षे
कालो शासनमा करोडौ मानिसको जीवन बर्वाद भएको छ । यस्ता तुच्छ सोच भएका
नेता कार्यकर्ताले के भोली जनतालाई माओवादीको रणनीति विरुद्ध जनतालाई
प्रजातन्त्रको छाहारी दिइ बचाउन सक्छ ? पार्टी महाधिबेशन पश्यात दोस्रो
पुस्तामा जाला , तर त्यो त नयाँ बोतलमा पुरानै रक्सी राखे जस्तै भएन र ?
त्यसैले भोली माओवादीको प्रकोपको सामना गरेर देश र जनतालाई चीर काल
परयन्त प्रजातान्त्रीक बातावरणमा जीउन सक्ने बनाउन सक्छ की सक्दैन ?
सक्दैन भने , पार्टीमा र्सार्वजनिक हस्तक्षेप तत्काल गराउन जरुरी छ, र
जनताले जसरी भन्छन् अव पार्टी यसरीनै चल्न सकोस र पार्टीले देश र जनतालाई
माओवादी प्रकोपबाट बचाउन सकोस ।
मैले यहाँ भन्न खोजे जस्तै प्रजातन्त्रमा विश्वास गर्ने जनतामार्फ
र्सार्वजनिक हस्तक्षेप गर्ने/गराउने हो भने कांग्रेसलाई अझै पनि ५०/६०
बर्षकुनै गैह्र प्रजातान्त्रिक पार्टीले जीत्न सक्दैनन् । हैन भने
अहिलेको कांग्रेस मानसिकताले उसलाई त केही फाइदा हुदैन र उ समाप्त हुने
छ, तर देशमा अर्को सशक्त प्रजातान्त्रिक पार्टी नभएको अवस्थामा देशमै
प्रजातन्त्र कायम हुनेछैन र नेपालीहरु ५० औं बर्षमाओवादी निरंकूशतामा
दविने छन् । त्यसैले यदि नेपाली कांग्रेसले पार्टीमा र्सार्वजनिक
हस्तक्षेप गर्न जनतालाई आहृवान नगर्ने हो भने प्रजातन्त्रमाथी विश्वास
राख्ने नेपालीले जनताले कांग्रेसैको विरुद्ध बैकल्पिक प्रजातान्त्रीक
शक्ति अहिलेनै स्थापित गरी हाल्नु पर्ने छ हैन भने कांग्रेसको अहिलेको
चालाले त्यो पार्टी त गयो गयो, हामी नेपाली पनि ५० सौं
बर्षप्रजातान्त्रीक माहौलबाट बञ्चित हुने छौं ।
चेतना भया ।

0 पढेर के हुन्छ ?

-अजय यादव-
पढेर के नै हुन्छ यो नेपालमा - किनकी पर्ढाईको कुनै महत्व नै छैन। दक्ष
मानिसहरु बेरोजगार भएर बस्न बाध्य भएका छन्। तर अदक्षहरु सबै
कार्यालयहरुमा भरिभराउ छन्। नपत्याए बारा जानुहोस्। बाराको अधिकांश
विद्यालयहरुमा त्यस्ता शिक्ष्ँकहरु छन् जसलाई अहिलेसम्म राष्ट्रिय भाषा
नेपाली राम्ररी बोल्न र लेख्न समेत आउंदैन। अब तपाइहरु नै सोच्नुस्
बालबालिकाले कस्तो शिक्ष्ँा लिन बाध्य हुन्छन्। त्यसैले नेपाल सरकारको
तारिफ गर्ने ती शिक्ष्ँा माफियाहरुलाई के संज्ञा दिने -
सरकार जहां कमजोर हुन्छ त्यहां सबै निकाय कमजोर नहुनेमा दुइमत हुंदैन।
नयां नेपाल बनाउने सपना नेताहरुको पार्टी र पार्टी कार्यालयभित्र
केन्द्रीत रहन्छ। आफनो पेट नभरुन्जेल अरुलाई कसैले खाना खुवाउंदैन। ठिक
त्यस्तै नेताहरु जबसम्म आप\mना नातागोतालाई जागिर लगाएर सिध्याउंदैन
तबसम्म अरुलाई मौका मिल्नु भगवान भरोसा नै हुन्छ। गरिब, दलित, मुस्लिम र
पिछडिएका, उत्पीडित, मधेशीका छोराछोरी पढेर के गर्लान् - राड र बोर्ड नै
खाली धाउलान। तर उपलब्धि केही हुन सक्दैन। त्यसैले पढ्नभन्दा सानैदेखि
काम गरेको व्यक्तिको जीवन सुखीसंग बितिरहेको छ। एउटा उखान छ थोरै पढे घर
छुट्ट धेरै पढे हलो छुट्छ। यो उखानमा सत्यता छ। किनकि कम पढ्नेहरु अरु
ठाउंमा काम गरेर जीविकोपार्जन गर्न सक्छन्। तर धेरै पढ्नेहरु कुनै खेती
किसानीको काम गर्न सकदैन। राम्रो काम पनि मिल्दैन। त्यसैले नेपाल पहिला
जस्तो थियो आज पनि त्यस्तो रहेको आम जनताले महसुस गर्न थालेका छन्।
जीवनमा धेरै संर्घष्ा गर्नुपर्छ तब स्थापित हुन सकिन्छ। खाली बोलेर
हुंदैन। गरेर देखाउने साहस हुनर्ुपर्छ। सबैभन्दा विचारणीय कुरा के छ भने
आफूमा भएका ती अन्धविश्वास हटाउनर्ुपर्छ। नयां सोच आफूभित्र
ल्याउनर्ुपर्छ। जीवनमा हरेश, निराश र उदास भएर बस्ने व्यक्तिले केही गर्न
सक्दैन। याद राख्नुहोला कलमबीरको अगाडि सबै हार्छन्। तर केही दिनका लागि
मात्र हतियारधारवी हुन्छ। नयां जोश, जांर र उमंगका साथ काम गरिरहेका
हातहरु कहिले पनि असफलता पाउन सक्दैन। असफलता भनेको के हो - असफलता भनेको
मेरो विचारमा आफूले सोचेको काममा सफलता प्राप्त नहुनु तर पीर मान्नु
हुंदैन। किन हामी त्यसमा सफल हुन सकेनौं, कोट्याउंदै जानर्ुपर्छ। अनि त
आफै सफलताका बाटाहरु भेटाउनु हुन्छ।
विद्यार्थी जीवनमा पढेर केही गर्न सकेनौं भने कहिले केही गर्न सक्दैनौं।
मानिसको मनमा धेरै कुरा हुन्छ। मानिसको मष्तिष्क एउटा मेमोरी जस्तै हो।
मेमोरीमा धेरै गीतहरु राखिएका हुन्छन् तर चाहेको गीत धिसै ल्याउन सक्नु
हुन्छ। ठिक त्यस्तै आफूले चाहेका कुरा मष्तिष्कले गराएर नै छाड्छ। दृढ
संकल्प गर्नु कि म सफलता प्राप्त गरेर आफनो जीवनमा सुखी भएर बाच्नु सक्छ।
तार्त्पर्य के हो कि पढेर के हुन्छ - पढेर संसारै बदल्न सकिन्छ तर त्यो
चाहना आफूभित्र हुनर्ुपर्छ। आजकलको मानिसमा के भेटिन्छ भने धनि भए पढथे,
बाइकमा स्कूल वा कलेज जान्थे, राम्रा स्कूल वा कलेजमा पढ्थे तर यो सबै
देखावटी पर्ूण्ा पर्ढाई हो। हृदयले पढ्ने विद्यार्थी नांगै खुट्टा भएर
पढ्न पनि सक्छ। तपाइहरुले पत्याउनुहुन्न भने डा. एपिजे अब्दुल कलाम, अन्य
महान व्यक्तित्व, वैज्ञानिक, कलाकार, दार्शनिकहरुको जीवनी पढ्नुहोस्।
सुखमा होइन दुःख गरेर पढौ आफूमा भएका सिप दुनियालाई देखाऔं। - लेखक
प्रगतिशील भोजपुरी साहित्य परिषद पर्सासंग आबद्ध छन्।

0 अप्रिय परिणाम तर्फ उन्मूख राजनीति

-दीपक गजुरेल -
प्रमुख प्रतिपक्षी माओवादीको दोश्रो चरणको आन्दोलन अपेक्षाकृत
शान्तिपूर्ण सकियो। आफ्ना माग पूरा नभए तेश्रो चरणमा अझ सशक्त र आक्रामक
आन्दोलन गर्ने चेतावनी उसले दिएको छ। सरकारमा रहेका राजनीतिक दलहरु
माओवादीको आन्दोलनलाई औचित्यहीन भन्दैछन्। यसरी यी दुइ पक्षबीच सहकार्य र
सहमतिको बिन्दू निर्माण हुने संभावना क्षीण बन्दै गएको छ।
सहमतिको राजनीतिलाई फेरि गतिशील गराउने प्रयाश स्वरुप गत हप्ता ठूला दुइ
नेताबीच असाधारण शैलीमा वार्ता भएको खबर आयो। नेपाली कांग्रेसका सभापति
बिरामी परेर उपचारका लागि सिंगापुर गएकाबेला हतार-हतार त्यहीँ पुगेर
माओवादी अध्यक्षले वार्ता गरे। अव 'सहमतिमा अगाडि वढ्ने' भनियो। यससंगै
विपक्षी माओवादीले तेश्रो चरणको आन्दोलन घोषणा गरेर विचित्रको कदम चालेको
छ, सहमतिसंगै संर्घष्ा ! 'सहमति' शब्द जति पटक दोहोर्‍याए पनि हाम्रा
नेताहरु मुुलुकलाई झन् भन्दा झन् दर्ूदान्त अवस्थामा पुर्‍याउँदै छन्।
'गणतान्त्रिक' नेपालको नयाँ संविधान जारी गर्नुपर्ने मिति नजिक आइसक्दा
पनि संविधानका सिद्धान्त र आधारभूत मान्यताहरुका बारेमा टंुगो लागेको
छैन। टंुगो नलागेको मात्र होइन, यी महत्वपूर्ण विषयमा गम्भीर छलफल तथा
बहस समेत आरम्भ गरिएको छैन। प्रमुख राजनीतिक शक्तिहरु एक अर्कामाथि आरोप
लगाउनमै व्यस्त छन्। र देशलाई फेरि मुठभेड, हिँसा र विध्वंसतिर लान
खोजिँदैछ।
यो द्वन्द्व किन -
भारतले कोरिदिएको मार्गचित्रका आधारमा संसदवादी दल र माओवादी मिलेर
आन्दोलन गरे। १२ बुंदे दिल्ली संझौताका आधारमा केही समय यी संगै हिँडे।
प्रतिनिधि सभा विघटन, २०४७ सालको संविधान खारेजी, अन्तरिम संविधानको
धोषणा, गणतन्त्र घोषणा, धर्म निरपेक्षता जस्ता कामहरु गर्दा सम्म
मतपत्रमा विश्वास गर्ने संसदवादी दलहरु र बन्दूकको बलमा सत्ता कब्जा
गर्ने घोषित लक्ष्य बोकेको माओवादीले 'सहकार्य' गरे।
तर यो सहमति तथा सहकार्य लामो समय चल्न नसक्ने अव प्रष्ट भैसकेको छ।
'नयाँ नेपाल' निर्माणको नारा लगाउने यी शक्तिहरुबीच अहिले देखिएको विपरित
ध्रुवीय अडान र त्यसले वढाउँदै लगेको द्वन्द्व स्वभाविक हो।
यी संगै हिँड्न नसक्नुमा प्रमुख दुइ कारण छन्। संगै हिड्नै नसक्ने
परस्पर विरोधी सिद्धान्त तथा व्यवहार यिनीहरु मिल्न नसक्ने पहिलो कारण
हो, भने अर्को कारण अन्तर्रर्ााट्रय शक्ति समीकरणको प्रभाव हो।
भारतले जे चाहृयो र जसरी चाहृयो त्यसरी हिँडाउने गरेको हो, हाम्रा
राजनीतिक दलहरुलाई। २०४७ सालको संविधान जारी भएदेखि १२ बुँदे दिल्ली
संझौता सम्मको अवधिमा भए गरेका घटना र कामहरुलाई हर्ेर्ने हो भने प्रष्ट
हुन्छ, कसरी हाम्रा संसदवादी दलहरु भारतको निर्देशनमा हिँड्ने गरेका छन्।
बन्दूक तथा हिँसाको बलमा 'क्रान्ति' गर्ने माओवादी पनि भारतीय छत्रछायाँ
भन्दा बाहिर देखिन्न। १० वर्षो अवधि मध्ये ८ वर्षदिल्लीमै बसेर नेपालमा
'क्रान्ति' गरेको गर्वपूर्ण उद्घोष माओवादीका अध्यक्षवाट औपचारिक रुपमै
आइसकेको छ। भारतको निर्देशन र योजना तथा कार्यक्रम अनुसार माओवादी चलेको
हो भन्ने पुष्टि गर्न यो भन्द अरु धेरै प्रमाण नचाहिनुपर्ने होे।
तर स्थिति सधैँ एकनाश रहेन। नेपाली राजनीतिमा भारतको एकलौटी हालिमुहाली
अव रहेन। आफ्नो राष्ट्रिय सुरक्षाको स्वार्थ भारतले नेपालमा देख्नु जति
स्वभाविक हुनसक्छ, त्यति नै अनिवार्य स्वभाविकता चीनले नेपाली भूमिमा
देखेको छ। नेपालमा राजतन्त्र अन्त्य गरी गणतन्त्र घोषणा गरिए पछिका दिनमा
चीनले देखाएको चासो र उसले नेपाली भूमिमा वढाएको गतिविधिवाट बेइजिङ चनाखो
बनेको छ भन्ने प्रष्ट भएको छ।
तर्सथ नेपाली राजनीति चीनले चाहेको भन्दा फरक ढंगको, र चीन विरुद्ध यहाँ
काम हुन सक्ने संभावना देख्न चाहँदैनन् चिनियाँ शासकहरु। र आफ्नो यो
चाहना पूरा गर्नका लागि सक्ने सम्मका हरेक दाउपेच, प्रत्यक्ष-परोक्ष,
गर्छ नै चीनले।
नेपाली राजनीतिमा भारत र चीनको स्वार्थ मात्र जोडिएको छैन। विश्व
महाशक्ति अमेरिकाका आफ्नै खालका स्वार्थ छन् नेपालमा। महाशक्ति बन्ने
दौडमा लागेका चीन र भारत दुबैलाई आफ्ना संभाव्य प्रतिद्वन्द्वि
देखिराखेको छ, वाशिङ्गटनले। त्यो संभाव्यतालाई बेलैमा 'ठेगान' लगाउन उसले
अनेक रणनीति अपनाइराखेको छ। र नेपाल यो वृहत्त रणनीतिक भिडन्तको एउटा
पाटो भोग्न वाध्य भएको छ।
चीनले नेपालमा भरपर्दो तथा स्थायी मित्रको खोजी जारी राख्नु, भारतले
नेपाली भूमिमा चीनको अस्वभाविक उपस्थिति वढ्दो देख्नु, भारतीय माओवादीलाई
चीनवाट हतियार सम्मको सहयोग भैराखेको छ भनेर भारतका गृहमंत्रीले नै आरोप
लगाउनु आदि केही उदाहरण हुन् हामीकहाँ कसरी र के भैराखेको छ भन्ने
कुराको।
संविधान सभाको चुनावको दिन मतदान शुरु भएको तीन घण्टा नबित्दै जिम्मी
कार्टरवाट 'चुनाव निष्पक्ष र स्वतन्त्र भयो' भन्ने घोषणा भएको कुरालाई
पनि यस सर्न्दर्भमा स्मरण गर्नु उपयुक्त हुन्छ। निर्वाचन पर्यवेक्षण
गर्ने प्रतिष्ठित अन्तर्रर्ााट्रय संस्था तथा व्यक्तित्ववाट चुनाव
पर्यवेक्षणको र्सवमान्य मान्यता विपरित मतदान सम्पन्न भैनसक्दै
'स्वतन्त्र तथा निष्पक्ष चुनाव भयो' भन्ने घोषणा त्यसै भएको थिएन,
त्यसवेला।
यी समग्र सर्न्दर्भको विश्लेषणवाट पुगिने टंुगो एउटै हो, नेपाली
राजनीतिमा भारतको एकल हालिमुहाली अव रहेन। यसैको जञ्जालमा हाम्रा अहिलेका
सत्ता सञ्चालकहरु फसेका छन्।
पहिला सजिलो थियो, लैनचौरवाट निर्देशन प्राप्त गर्‍यो, सो अनुसार काम
गर्‍यो। तर अव निर्देशनहरु महाराजगञ्ज र टंगालवाट समेत सशक्त रुपले आउन
थाले। यस्ता निर्देशन परस्पर विरोधी तथा विपरित 'कार्यादेश' हुने कुरामा
शंका गर्नु परेन। विदेशी शक्तिको आदेश पालना गर्ने बानी परेका हाम्रा
राजनीतिक शक्तिहरुको यही अप्ठ्यारोको प्रकट स्वरुप हो नेपाल राष्ट्र तथा
नेपाली नागरिकहरुले अहिले भोग्नु परिरहेको अन्यौलपूर्ण परिस्थिति।
परिणाम अप्रिय हुनेछ ः
विश्व महाशक्ति र उदीयमान महाशक्तिहरुको स्वार्थका कारण नेपालमा अहिलेको
द्वन्द्व बल्झेको हो भन्ने कुरामा शंका छैन। र यी कुनै पनि शक्ति पछाडि
हट्ने स्थितिमा देखिन्नन्। किनभने जो पछि हट्छ त्यसले दूरगामी रुपमा
नकारात्मक परिणाम भोग्नुपर्ने निश्चित छ।
वाशिङ्गटन, बेइजिङ र नयाँ दिल्ली मध्ये कोही पनि पछि नहट्नुको अर्थ हो,
नेपाल आगामी दिनमा अझ ठूलो तथा भयानक द्वन्द्वमा जाकिने छ। र त्यो
अवस्थामा मुलुकलाई पुर्‍याउने जिम्मेवारी अहिलेका हाम्रा नेताहरुले लिनु
पर्नेछ।
तर अव प्रश्न नेपाल राष्ट्रलाई विध्वंशमा जाकेको जिम्मेवारी लिनुमा
मात्र सिमित हुने छैन। राजनीतिक सिद्धान्तका आधारमा राज्य सञ्चालन गर्दा
राष्ट्र तथा नागरिकको भलो हुन्छ भन्ने मान्यता नेपालमा गलत सावित हुनेछ,
त्यतिबेला। राजनीतिक समूह, गुट वा दलले सत्ता सञ्चालन गर्ने अवसर नेपालमा
पटक-पटक पाएका हुन्। तर हरेक चाटी हाम्रा दल र नेताहरु असफल भए।
विगत्मा राजामाथि दोष देखाएर आफ्ना असफलता छोप्ने प्रयाश हुने गरेको हो।
तर अवको अवस्था फरक छ। गएको झण्डै चार वर्षेखि राजनीतिक नेताहरु नै
र्सर्वेर्सवा छन् यहाँ। उनीहरुलाई 'बाधा पुर्‍याउने' राजा तथा राजसंस्था
समाप्त पारिसकियो।
आफूले गरेका गल्ती र आफ्ना असफलता लुकाउन दोष थोपर्न मिल्ने कुनै
व्यक्ति वा संस्था नरहेको अहिलेको अवस्था हाम्रा 'गणतन्त्रवादी'
नेताहरुका लागि जटिल छ। अर्काको निर्देशनमा हिँड्ने प्रवृत्तिले यस्तो
स्थिति सिर्जना गरिदियो कि अव पछाडि र्फकने ठाउँ पनि छैन र अगाडि बढ्ने
वाटो पनि लगभग बन्द भैसकेको छ।
परिणाम एउटै हुन्छ, राजनीतिक दल, समूह, बन्दूकधारी वा हिँसात्मक गतिविधि
गर्ने कुनै पनि समूहले नेपाल राष्ट्र सञ्चालन गर्न नसक्ने रहेछन् भन्ने
प्रमाणित हुनेछ। यो प्रमाणित हुने दिन कहिले र कसरी आउने छ भनेर अहिल्यै
ठोकुवा गर्न सकिन्न।
तर एउटा कुरा निश्चित छ, त्यसपछिको नेपालमा 'लोकतन्त्र,' 'मानव अधिकार'
जस्ता कुरा शब्दकोषमा मात्र भेटिने छन्। र आफूलाई जनताका 'मुक्तिदाता'
भन्न रुचाउने, सिद्धान्त वा वादका आधारमा राजनीति गर्छु भन्नेहरुले टाउको
वा मुड्की उठाउन सक्ने कल्पना सम्म पनि कुन्नी ! र अहिले निर्देशन
दिनेहरु यिनलाई बचाउन त्यसबेला कतै फेला पर्ने छैनन्।
गजुरेल त्रिभूवन विश्वविद्यालयमा राजनीति शास्त्रका उपप्राध्यापक हुन्।

0 जातीय संघीयता र किच्चक घरवेटी बाको दादागिरी

-सरोजदिलु विश्वकर्मा
फरक-फरक च्यापु भएका किच्चकै किच्चक जातका घरवेटीहरू। यो १६ वर्षो
काठमाडौं बर्साईमा एक दर्जन जति डेरा सरिएछ। कति डेरा समयमा वहाल तिर्न
नसकेर सरियो, कतिमा भौतिक सुविधा र सरसफाई नभएर सरियो, कतिमा विवाह
नगर्नाका कारणलेे त कतिमा विवाह गर्नाका कारणले सरियो। कतिमा विधार्थी
भएका कारणले र्सर्नु पर्यो त केहीमा घरवेटीकी छोरीका कारणले झेालीकुम्ली
बोकेर हिड्नु पर्यो। डेरा सरिरहनुको दोष मेरो होईन, तिनै किच्चक
घरवेटीहरूकै हो। वहाल तिर्न २।४ दिन ढिला हुँदा 'निस्केर जा' भन्ने,
पानी, धारा, टोइलेटको सुविधाविना भाडा उठाएर खाने, विधार्थीहरूको
सम्वेदना नबुझी रातविहानै पैसा मांगने र हाम्रा पैसाले हिःपप् छोरीकेा
लिपीस्टीकदेखि पेन्टीसम्म किन्न हुने तर छोरी दिन नमान्ने यी घरवेटी
बाहरू, अनि हाम्रै कमाइृमा मोज र भोज गर्ने ती तरूणी छोरीहरूले फर्केर
नहर्ेनाले पनि डेरा सरियो। यस्तै छ, राजधानीको बर्साई।
यसपाली भने पत्रकार भएको आरोपमा डेरा सरियो। कम्युनिष्ट पार्टर्ीी
खुन्खार कार्यकर्ता हाम्रा भुपु घरवेटी बा वहाल बस्ने तरूनीहरूलाई भने
भाडा लिदैंनरहेछन्। सुनिन्थ्यो- घरवेटी छोरीसंग लभ पर्यो भने खल्तीबाट
भाडा तिर्न पर्दैन रे। तर मेरा घरवेटी छोरीहरू भने सवै धुतार। वरू कतिमा
त घरवेटीहरू नै तरूणीवरूणी वहाल बस्नेहरूसंग नै लभ् गर्दारैछन्। वस् ती
तरूनीले घरभित्र बोलाएर दाँत ङच्ियाईदिए पुग्यो। अनि, एकदिन रंगेहात फेला
परे घरवेटी बा र सायद यो भित्रका अरू खुल्दुलीहरू खोतलिने डरले पत्रकार
भन्नासाथ उनले निस्केर जा भने। अनि भर्खरै डेरा सरियो।
अघिल्लो वर्षपानीको हाहाकार हुँदा पाटनको कुम्भेश्वर धारामा पानी भर्न
जाँदा लोकल पाहरूले -पा भनेको नेपाल खाल्डोका आदिवासी) र वहालवालाहरूलाई
वोईलर ठानी रड्ले टाउको फक्ल्याक्क पारिदिएको सम्झदा अहिले पनि आङ
जिरिङ्ग हुन्छ। आजपनि हामी वोईलरले ती पाहरूको अगाडि शीरनत गरेर 'हजुर
निगाह होस्' भन्नै पर्छ। नत्र, तिनले 'हामी लोकल' भन्नासाथ हामी
बोईलरहरूले टाउको जोगाउन दौडनु वाहेक अर्को विकल्प हुन्न। तिनै पाहरूको
त्राहीमा हामी वोइलरहरू राजधानीमा शीर उचालेर कोरकोराउन पनि प्रतिवन्धित
छौं। कुनै मजवुत कानुन छैन, यी घरवेटी विरूद्ध उजुरवाजुर गर्ने। कोही
सुनिदिनेवाला पनि छैन वहालवालामाथिको अन्याय। त्यसैले उसले 'निस्केर जा'
भन्नासाथ मरेको विरालो काखी च्यापेर र्सर्नु परिहाल्छ। किनकी राष्ट्रलाई
कहिल्यै कर नतिर्ने यी घरवेटी वाहरूका लागि हामी सवै वहालवालाहरू पाखे र
खान नपाएर काठमाडौं छिरेका शरणार्थीहरू हौं। अनि उनको नजरमा हामी
किरायदार सेकण्डक्लास नागरिक नै हैा। अर्थात हामी भनेको उनको कमाई
गरिदिने जोताहा गोरूसरह हौं, तिनले जसरी जोतेपनि हुन्छ।
हुन त वहाल बस्नेहरू नहुने हो भने कतिपय घरवेटीहरूले या सडकमा बसेर
मांगनु पर्दछ या चोर्न हिड्नर्ुपर्दछ। यिनका छोराहरूले मुँद्रा लाउन पनि
पाउने छैनन् भने छोरीहरूले सेन्टी र पेन्टी फर्ेन पाउने छैनन्। चौवाटोमा
पसल थापेर वहालवालाहरूको कमाई कज्याउने यिनको धन्दा पनि चल्ने छैन।
त्यसवेला मात्र सवै उस्तै मानिस भन्ने यी घरवेटीहरूको चेतना खुल्ने थियो।
यी घरवेटी बा तिनका छोरीहरूको रवाफ हर्ेदा राजधानीमा घर भाडामा
लाउनेहरूकेा भविश्य अझ अन्धकार देखिन्छ। जवकि संघीय प्रणालीमा जाँदा
राजधानीमा नेवाहरूको अधिपत्य हुने निस्चित छ। ती नेवार भनेकै यहाँका
पक्का घरवेटी बाहरू हुन्। अनि जव नेवारहरूको अधिपत्य जम्छ, गैरनेवारलाई
यहाँका भुस्याहा कुकुरलेसमेत भुक्नेछन्, लखेट्ने छन्। तिनलाई ठाडो आँखाले
हर्ेदा पनि हाम्रा आँखा निकालिने छन्। झन् त्यसवेला हामी दलितहरूको हालत
के होला - एकैक्षण कल्पना गरौं त। आजै त छिःःछि र दुर्दुर् गर्ने यी
घरवेटीहरूले डेरामा त परै राखौं, घरको फेरामा एकक्षण उभिँदासमेत वहाल
उठाउने छन्।
अर्थात, यस प्रसंगलाई एकक्षण जातीय राज्यसंग तुलना गरेर हेरौंः यदि
माओवादीले उठाएजस्तो जातीय राज्यमा गईयो भने अल्पसंख्यक र उत्पीडितहरू
विशेषतः दलित र मुश्लिमहरू तथा वहुसंख्यक जातजातिहरूको सम्वन्ध पनि
घरवेटी बा र वहालवाला पाखेवीचको जस्तो हुने देखिन्छ। जस्को उधाहरण आजको
नेवारमय राजधानीले प्रष्ट दिएको छ। भोली नेवा राज्यमा अल्पसंख्यकले यो
भन्दा चर्को उत्पीडन र वहुसंख्यकको दादागीरी भोग्नै पर्छ । यसका अलावा
थारूहट, ताम्वासालिङ्ग, लिम्वुवानमा ती वाहेकका जातिहरू आजका
किरायकादारको हालतमा पुग्ने छन्। मधेशमा गोरा छालाहरूलाई लोकल पाहरूले
शीर उचो गरेर हिड्न दिने छैनन्। यस्ता जातीय राज्यमा अल्पसंखयकहरूले
मरेको विरालो काखी च्याप्दै मुसाले मुसा नै वाँदरले वाँदर नै, खरायोले
खरायो नै साथी खोजेजस्तै आफ्ना जात समुहको खोजी गर्दै बर्साईसर्राई
गर्नुपर्ने त्रि्र सम्भावना रहन्छ। जवकि लोकतन्त्रमा वहुमतकै
निर्ण्र्ाासदर हुन्छ। जवकि वहुसंख्यकहरू आफ्ना जातजाति र समुहको पक्षमा
नै लाग्नेछन्। यसलेगर्दा अल्पसंख्यकहरूले कहिले न्याय पाउने छैनन् र
न्याय मांगन जाँदा पीडितले वंगलामुखिमा झै रड् खानुपर्ने स्थिती प्रत्येक
राज्यमा दोहोरिन्छ। अतः शुरूशुरूमा त कांग्रेस-कम्युुनिष्ट एक हौं
भनेजस्तै जातीय राज्य पाएकोमा एकताको माहोल नै होला, तर अन्नतः चुप लागेर
खुरूखुरू कर तिर, यात झोली-कुम्लो कसी बाटो लाग् भन्ने हालतमा यी दलित
तथा मुश्लिमहरू पुग्नेछन्। यतिमात्र होइन, जातीय राज्यका पक्षपाति
जानजातिभित्र समेत वहुजात हुनेले अवसरको उपभोग ज्यादासे ज्यादा गर्न
पाउँछन् भने कुसुण्डा, लेप्चा, झाँगड आदिको हालत त उही हो, आजका
राजधानीका वहालवालाभन्दा गए-गुज्रेको।
माओवादीमा नागरिक सर्वोच्चताको आन्दोलनसंगै जातीय गणराज्य घोषणा गर्ने
अभियान पनि शुरू भएको छ। थारूहट र किराँत राज्य घोषणा भईसकेका छन्। सायद
अव खड्ग विश्वकर्माले कालिकोटे राज्य बनाउलान् नै। त्यसो भयो भने त
दलितप्रति माओवादी पार्टर्ीी कार्यकर्ताहरू वास्तवमै समवेदनशील रहेछन्
भन्ने बुझनर्ुपर्दछ। नत्र अरू जातिकेा राज्यमा दलितले आफ्नो पहिचान
गुमाएर वहुमत जातिको पहिचान ग्रहण गर्नु र उनीहरूको अधिपत्यलाई
स्वीकार्नु हो। र, त्यसवापत दलितले केही निगाह पाउँनेछन्, जुन आजको विष्ट
कमाएर दर्ुइचार माना वाली बटुल्नुजस्तै हो। अतः ती जातीय राज्यमा
दलितहरूले चै फेरिपनि विष्टैमात्र कमाउनु पर्ने र त्यसवापत पुच्छर र
गर्दन बोक्ने अथवा खला उठाउनु पर्नेहुन्छ। अर्थात आजको नेपा राज्यमा
पाहरूले हामी किरायदारलाई जसरी आफ्नो लंगौटी झैं सम्झेर 'आईज बस् अनि
निस्केर जा' भनिरहन्छन्, त्यसरी नै जातीय राज्यका नयाँ पाहरूले अल्पमत र
दलित मुश्लिमहरूलाई 'खाए खा नखाए घिच्'को स्थितीमा पुर्याउने छन्। र,
तिनका छोराछोरीहरूले हाम्रा हाड्-छाला तरेर सेन्टीपेन्टी लगाईरहने छन्।
त्यसवेला हाम्रो भने डेरा खोज्दै र र्सर्दैर्सर्दै प्रत्येकराज्यमा
जात्जातका घरवेटी पोस्ने धन्दामात्र हुनेछ। अतः जनजातिको पक्षमा आईएल्ओ
१६९ ले जसरी ब्याख्या गरेको छ, त्यो नेपालको संस्कृति र बनोट अनुसार छैन,
दलित तथा अन्य अल्पसंख्यकको भावना प्रतिकुल पनि छ। साथै हामी आईएल्ओ लागि
नयाँ नेपाल बनाउन गईरहेका पनि होईनौ, नयाँ नेपाल नेपाली जनताको लागि
बनाउने हो। त्यसैले माओवादीलगायत जनजाति, वुद्धिजीवि मित्र र प्राडाहरूले
जातीय राज्यको सोंचलाई उखेलेमात्र हामी सवै मिलि अतिहिन्दू वाहुनवादी
संस्कारविरूद्ध लड्न सक्छौं। होईन, फेरि पनि स्वायत्त जातीय राज्यमा हामी
अल्पमत र उत्पीडित जातिलाई किरायादार मात्र बनाउने हो भने हाम्रा लागि
जातिवादभन्दा वाहुनवाद नै जिन्दावाद।

0 जातीय सफाया ः

- अ के ला-
आजको प्रस्तुति एक यस्तो व्यक्तिवारे छ, जो भुटानको जातीय सफायामा परी
नेपाल छिरेका थिए। यो, आफ्नै नागरिकहरुसँग गरिएको भुटानी सरकारको यस्तो
रामकहानी हो, जसले बलियाको आडमा निर्धामाथि गरिने अनेकौँ अत्याचारका
गाथाहरुको बखान गर्दछ र आफ्नो राष्ट्रियता, स्वाधिनता र मौलिकता गुमाएर
पनि आफुलाई र्सार्वभौम र गौरवान्वित ठानिरहेका हामी नेपालीका लागि केही
सन्देश दिनसक्ने हुँदा आजको प्रस्तुतिमा एक अभागी भुटानी नागरिकको आफ्नै
जुबानीमा व्यक्त गरिएको यो रामकहानी पस्केको छु। प्रस्तुत छ पीडितको
रामकहानी।
मेरो घर सरवाङ जिल्लाको ब्लक सिङ्गे सिष्टी देउराली गाउँमा पर्छ। सरवाङ
नदीको नामबाट यो जिल्लाको नाम राखिएको हो। तर यो नदीको मुहान कहाँ छ,
मलाई थाहा छैन। यत्ति थाहा छ(त्यो नदी भारतको सुनकेश नदीमा गएर मिसिन्छ।
त्यो, भारतको दक्षिणी सिमामा पर्दछ। उत्तरमा चिराङ जिल्लाको बेटिनी गाउँ,
जहाँ अधिकांश शर्ेपा जातिको बाहुल्यता छ। त्यहाँको मुख्य खेती भनेको
अलैंची, आलु, सुन्तला हो। सिष्टी देउराली भारतको नजिक छ। यो केही अग्लो
पहाडर्ीर् इलाका हो। त्यसको ५०० मीटरको दुरीमा भारतको कछु बजार छ। हामी
आफ्नो दैनिक किनमेल र ब्यापार त्यहीँ गर्दथ्यौँ। भुटानबाट भारत जान
त्यतिबेला रोकतोक थिएन। हामी सबैजना आ(आफ्नो व्यापार व्यवसायमा व्यस्त
थियौं। म जतिबेला जवान थिएँ, त्यसबेला भुटानमा नेपाली भाषामा कक्षा ७
सम्म पर्ढाई हुन्थ्यो। जिङमेसिङ्गे वाङचुक, राजा थिए। त्यसबेलासम्म
हामीलाई राज्यका तर्फाट कुनै किसिमको दर्ुर्व्यवहार गरिएको थिएन। हामीलाई
हाम्रो देश, आफ्नो भाषा, भेष र आफ्नो मौलिकताप्रति निकै गर्व लाग्दथ्योे।
सन् १९९२ तिरको कुरा हो। र्सवाङ जिल्लाको मण्डल -भुटानी भाषामा जोङ्खा)
थिए(रणबहादुर घले। सिष्टी देउरालीमा प्राय सुन्तलाको खेती हुने गर्दछ।
हाम्रो घरबाट उत्तरमा एउटा पहाड छ(लबरभोटे। मेरो आँखाले भ्याएसम्म
हर्ेदाखेरी बितीनी गाउँ देखिन्छ। त्यो, दारेछ भन्ने पहाडमा छ। त्यहाँ
प्राय सुवेदी, दाहाल, थपलिया, दर्जी, सार्की आदि जातिहरुको बसोबास छ।
भुटानको राजधानी थिम्पु जान सवाङ जिल्लाबाट बस चढेर डम्फु, डम्फु हुँदै
बाङ्दी र त्यहाँबाट बल्ल राजधानी पुगिन्छ। थिम्पु पुग्न भारतको बाटो पनि
प्रयोग गर्नसकिन्छ। त्यसको लागि बाह्रबिसे र जयगाउँ हुँदै जानर्ुपर्छ।
त्यहाँ भारतले प्रशस्त मात्रामा विद्युतका पावर हाउस खोलेको छ। थिम्पु
पुग्न त्यो बाटो पनि प्रयोग गर्नसकिन्छ।
मेरो गाउँ सिष्टी देउराली एउटा बाक्लो बस्ती भएको गाउँ हो। सुवेदी,
दाहाल, थपलिया, दर्जी, सार्की आदि जातिहरुको यहाँ करिव १५ हजारको
हाराहारीमा बसोबास थियो। म राजधानी थिम्पुबाट करिव १ महिनापछि मेरो
गाउँमा फर्केँ। त्यतिखेर गाउँघरमा सरकारद्वारा आईमाईले कपाल पाल्न, पोते
लगाउन नपाईने, हामीले जान्दैनजानेको जोङ्खा भाषा -जुन भाषा केवल
राजपरिवारले मात्र बोल्ने गर्दथे) मात्र बोल्नुपर्ने जस्ता कडा नियम
लगाएको थियो, नाध्ने ताकत हामीमा थिएन। एक एक गर्दै सरकारले हाम्रा सबै
अधिकार खोसिसकेको थियो। जतिसुकै अन्याय र अत्याचारहरु हामीमाथि थोपिईदा
पनि हामीले सबै बिर्सर्ेेआफ्नै गाउँमा बसिरहेका थियौँ। नेपाली भाषी भएकै
कारणले गर्दा हामीमाथि धेरै प्रतिवन्धहरु लगाईएका थिए।
बेलुकाको रेडियोले साम्ची जिल्लाको पुलमा मानव अधिकारवादी नेता
देउनारायण अधिकारीलाई भुटानी सेनाले गोली हानी मारेको समाचार प्रेषित
गरेपछि हामी झन् बिचलित भयौँ। यो त्यस्तै सन् १९९२ तिरको घटना हो। गाउँघर
जतासुकै सेना आएर घर, टहराहरु जलाउने, गाउँलेहरुको फोटो खिच्ने, जग्गा
जमिन, घरकेा लालपर्ूजाहरु नष्ट गर्ने, नागरिकता प्रमाणपत्रहरु खोस्नेे,
आफुखुशि देश छोडेको बयान दिन लगाउने, नमान्नेलाई चरम यातना दिने,
चेलिबेटीहरुमाथि हातपात र जवरजस्ती गर्ने र नमान्नेलाई गोली हान्ने
गर्नथालेपछि मानिसहरु धमाधम गाउँ छोड्नथाले र गाउँका गाउँ स्मसानघाट
बन्यो। गाउँलेर्,र् इष्टमित्र, नातागोता, कुटुम्वहरु को को, कहाँ कहाँ
गए, के गरीराखेका छन्, केही थाहा भएन। किनकि, मेरो अवस्था पनि त्यस्तै
थियो। हजारौ मानिसहरु बिना कारण देश निकालामा परेे। म पनि कसरी कसरी
लुकीछिपी भारत पसेछु।
भागेर भारतमा पस्दा मसँग एकपैसा पनि थिएन। कपडाको नाउँमा जति लगाएको
थिएँ, त्यत्ति मात्रै थियो। भोकतिर्खाले एकप्रकारले म मरिसकेको थिएँ।
थकानले गर्दा आफु कहाँ छु भन्नेसम्म मलाई होश थिएन। त्यसरी भागेर भारत
पुग्दा पनि हामीले सुख पाएनौं। भारतका सेनाले तिमीहरु राजद्रोहीको आरोपका
देशनिकाला भएका भन्दै हामीलाई जबरजस्ति नेपालको सिमामा पठाउन गाडीमा
चर्ढाईयोे र मुढे, हसिमारा, बिसमुरे हुँदै जलपाईगढी, सिलगुढी,
नक्सालबाढीमा ल्याएर खानु न पिउनु त्यत्तिकै छाडियो। मैले, तिर्खा लागेको
छ, पानी पिउन देउन भन्दाखेरी भारतीय सेनाका जवानहरुले बन्दुकको कुण्डाले
यस्तरी कुटे कि म बेहोस भएछु। त्यसपछि के भयो, केही पनि थाहा भएन। अचेत
अवस्थामा नै हामीलाई सिलगुढी ल्याईएछ।
त्यतिखेर रातको करिव बाह्र बजेको हुँदो हो। बेस्सरी तिर्खा लागेको हुँदा
नजिकै एउटा खाल्टोमा जमेको पानी अमृत मानेर पिएँ। के गर्नु, कसैसँग मागेर
स्वच्छ पानी पिउँ भने पनि घरहरु सबै बन्द थिए। आफु परियो(देशनिकालामा
परेको र परिचय गुमाएको मान्छे। त्यसपछि हामीलाई भारतीय सेनाद्वारा
सिमाको गेट खोलेर जवरजस्ति गेटबाट अगाडी बढ्ने आदेश दिईयो। नमाने, गोली
हान्ने धम्की दिईयो। बाध्य भएर हामी अगाडीतिर दौडियौं। आफ्नो ज्यान बचाउन
भाग्दा कैयौंको खुट्टा भाँच्चियो, हात भाँच्चियो। कोही, आफैँ आफैँ
किच्चिएर मरे। तैपनि एउटा अनिश्चित र अपरिचित बाटोतर्फलाग्न हामी बाध्य
भयौँ र लागिरहृयौँ। किनकि, अर्को बिकल्प हामीसँग छँदै थिएन। अन्त्यमा
हामी एउटा घनघोर जंगलमा आईपुग्यौँ। पछि मात्र थाहा भयो कि त्यो त नेपालको
जंगल रहेछ। पछि पो थाहा भयो कि हामी त नेपालको सिमामा पो प्रवेश गरेका
रहेछौं।
आफ्नै मातृभूमीबाट लखेटिएर नेपालमा प्रवेश गर्दासम्म पनि मरिने र
बाँचिने कुरामा हामीलाई दोधारै थियो। तर नेपालका केही मानव अधिकारवादी
सँस्था र विश्व रेडक्रशको सहयोगले हामीलाई केही समयपछि नेपालकै झापाको
बेलडाँगी गाउँमा अस्थायी बसोबासको प्रवन्ध गरियो। पालभित्रको जीवन कष्टकर
थियो। हावाहुरी, वषर्ा, त्यसमाथि पीडादायी भोकले गर्दा हामीमध्ये सबैजनौ
बिरामी परिसकेका थियौं। समयमा खान र औषधीमुलो नपाउनाले हाम्रो अवस्था
नाजुक थियो। सम्झेर ल्याउँदा आज पनि जिऊ फुलेर आउँछ। त्यहाँबाट फेरी
हामीलाई खुदुनाबारीमा लगियो। यूएनको विश्व खाद्य कार्यक्रमले राम्रो
व्यवस्था गरे पनि त्यो पर्याप्त थिएन। खुदुनाबारीको पश्चिममा चुकेखाडी
गाउँ पर्छ। पर्ूवमा अर्जूनधारा, दक्षिणमा अर्जूनधारा र खुदुनाबारी वडा
नं. ९ मा पर्छ। यसको पर्ूवपट्ट िएउटा खोला छ, जस्को नाम मलाई अहिले
सम्झना भएन।
शरणार्थी शिविरको बीचमा एउटा सानो प्राथमिक उपचार केन्द्र थियो, जहाँ
हामी शरणार्थीहरुका लागि सानोतिनो उपचार गरिन्थ्यो। शिविरभित्रै
डि.एस.एस. स्कूल थियो, जहाँ एकदेखि सात कक्षासम्म, एस.आर.ए. मा सातदेखि
दससम्म र केरियट्समा दस कक्षासम्म अध्यापन गर्राईन्थ्यो। अर्को कुरा,
ग्ल्ज्ऋच् ले कक्षा एघारदेखि बाह्रसम्म अध्ययनको व्यवस्था मिलाएको थियो,
जहाँ राम्रा विद्यार्थीहरुका लागि तीनदेखि चार हजारसम्मको सहयोग
दिईन्थ्यो।
खुदुनाबारी शिविरको भित्री भागमा एउटा शिवालय मन्दिर पनि थियो, जहाँ
हामीले नित्य पुजाआजा गर्दथ्यौं। युरोपियन कमिशन, अमेरिका, जापान,
जर्मनी, स्विडेन तथा फिनलैण्ड जस्ता बिभिन्न राष्ट्रहरुले शिविरभित्र
बिभिन्न किसिमका क्रियाकलापहरु र सहयोगका कार्यक्रमहरु सञ्चालन गरेका
थिए। मलाई केवल यो यो सँस्थाहरुले काम गरिरहेको छ भन्ने सामान्य जानकारी
मात्र थियो, पुरै थिएन। शिविरभित्र बस्ने र अरु सुविधाका लागि शिविर
सञ्चालन समितिको छुट्टै कार्यालय थियो, जहाँ बोरिङद्धारा खानेपानीको
व्यवस्था मिलाईएको थियो। औषधोपचारको व्यवस्था ब्ःम्ब् ले गरेको थियो।
एउटा परिवारका लागि ५ धुर जति जग्गा उपलब्ध गराएर त्यसमा अस्थायी टहरोहरु
बनाई दिएका थिए। त्यस्ता टहराहरु करिव बाईससय वटा थिए। पछि बैसठ्ठ सालमा
आएर विश्व रेडक्रशले गर्दै आएका कामहरु ब्ीध्ँ लाई जिम्मा दिईयो।
शिविरभित्र एकजनालाई पन्ध्र दिनको लागि एकसय ग्राम दाल, एकपाउ चामल,
तर्ेइस ग्राम चिनी, एकपाउ तरकारी, तर्ेइस ग्राम तेल दिईन्थ्यो, जुन एकदम
अपर्याप्त थियो। तर आफ्नो घरबार र पहिचान गुमाएका हाम्रा लागि त्यो पनि
पर्याप्त नै मान्नुपर्ने थियो। यो बुढो अव आफ्नो मातृभूमि खोज्न जाने कता
- त्यहाँ आफ्नो भन्नु नै के छ र - बरु एकमुठ्ठी परान् राम्ररी गए
हुन्थ्यो। बाँचेरै पो के गर्नु - कस्को लागि बाँच्नु - -गलाअवरुद्ध भएपछि
उनले अगाडि केही बोल्न चाहेनन्) अस्तु।

0 पशु बलिदानको विरोध किन ?

-सुदर्शनराज पाण्डे-
बारा जिल्ला बरियारपुर गाउं विकास समितिमा अवस्थित गढीमाई मन्दिरमा
पंचवर्षीय मेला लागेको छ। पशु बलिदानको दृष्टिले विश्वको र्सवश्रेष्ठ एवं
प्रसिद्ध गढीमाइ मेलामा हुने बलिदानको यसपालि विभिन्न धार्मिक संस्था र
धार्मिक व्यक्तिहरूले तीब्र विरोध गरीरहेका छन्। कसैलाई बलिदान गर्ने
अधिकार छ भने कसैलाई बलिदानको विरोध गर्ने अधिकार पनि छ। पशु बलि दान
गर्ने, नगर्ने सम्बन्धमा धार्मिक स्वतन्त्रता र आस्था कारण कुनै पनि
व्यक्तिको आत्मनिर्णयको अधिकार हो। हिंसा गर्नु अवश्य पनि राम्रो होइन तर
युगौयुगदेखि चल्दै आएको प्रथा र परम्परा कसैको विरोधका कारण बन्द हुन
सक्दैन।
एक महिनासम्म लाग्ने विश्व प्रसिद्ध गढीमाइ मेला गत कार्तिक २५ गतेबाट
सुरू भएको छ। कलैयाबाट ८ किमी उत्तरपर्ूवमा अवस्थित गढीमाइमा पांच वर्षछि
मंसिर ९ गते मंगलवार, सप्तमीका दिन १० हजार भन्दा बढी रांगा काट्ने
संभावना छ। मंसिर १० गते ५ लाख भन्दा बढी बोका, हांस, कुखुराको बलिदान
हुने र एक करोड नरनारीले मेला भर्ने अनुमान मेला समितिको छ। गढीमाइमा
विश्वकै दर्शनार्थी धेरथोरले पाइला टेकेका छन्। मेलामा नेपाल र भारतका
अपार दर्शनार्थी सम्मिलित हुने छन्।
पंचवर्षीय गढीमाइ मेलाको प्रमुख विशेषता भनेकै पशु बलिदान हो। पशु
बलिदान नगर्नेले गढीमाइमा परेवा चढाउने, पशु छाड्ने, नरिवल चढाउने
गर्दछन्। यसपालिको पंचवर्षीय मेला गढीमाइमा पशु बलि नगर्ने बौद्ध भिक्षु,
ब्रह्माकुमारी राजयोग सेवा केन्द्र, कृष्णा प्रणामी केन्द्र,क्रिश्चियन
मेशिनरी लगायतले आग्रह गरेका छन्। पशु बलि गर्न नदिन दबाब र विरोध सुरू
भएको छ। बलिदान कुनै पनि हालतमा रोक्न नसक्ने जवाफ गढीमाइका पूजारी र
मेला आयोजक समितिले बताएका छन्। बलि प्रथाको हिमायतीहरू बलि प्रथाको
विरोध गर्ने कुरा सुन्नेवाला छैनन्। शान्ति र अहिंसाको लागि गढीमाइ
पूजामा पशुवली नचढाऔं भन्ने पोष्टर व्यापक रूपमा टांसिएको र पर्चा व्यापक
रूपमा वितरण गरिएको छ। पर्चा पढे पनि टांसिएको पोष्टर हेरे पनि पशुबलि
गर्नेहरूको मन परिवर्तन भएको पाइदैन।
प्राचीन एवं ऐतिहासिक स्थल गढीमाइ मन्दिरमा मंसिर महिनाको सप्तमी र
अष्टमी तिथिका दिन परापर्ूवकालदेखि चल्दै आएको पशु बलिदान असंख्य रूपमा
हुंदैछ। हिजोआज मानव समाज र राष्ट्रको कल्याण बलि प्रथाले भइरहेको थियो
आज धार्मिक स्वतन्त्रताको कारण बल्रि्रथा नरूचाउनेहरूले सशक्त विरोध
गर्ने अवसर पाएका छन्। जबसम्म बल्रि्रथा प्रति आस्थावानहरूको मन परिवर्तन
भइ अहिंसाको बाटो हिंड्न चाहदैनन् तबसम्म बल्रि्रथा रोकिदैन।
बलि प्रथालाई नेपाल सरकारले कानून बनाएर निषेध गरेको छैन। हिन्दू
धर्मले देवदेवताको मन्दिरमा बल्रि्रथा गर्नमा अस्वीकृत गरेको छैन। हिन्दू
धर्मावलम्बी नेपाली जनताहरूको बलि प्रथा प्रति ठूलो झुकाव र आस्था छ।
देवीदेवतालाई बलि चढाए मनोकामना पूरा हुने अटल विश्वास छ।
बलि भनेको देवीदेवतालाई अर्पिय भोग्य वस्तु नैवेद्य हो। देवीेवतालाई भोग
दिइने पशुपंक्षी र पेच महायज्ञ मध्ये एक भूत यज्ञलाई बलि भनिन्छ। बलिदान
भन्नाले देवदेवताको नाममा गरिने पशुपंक्षीको वध, पशुबलि दिने काम हो।
देवदेवतालाई चढाइने उद्दश्यले छोडिने वा काटिने कामलाई पशुभोग भनिन्छ।
बलि प्रथा भनेको कुलायन वा देवदेवतालाई बलि दिने चलन र देवदेवताका नाममा
पशु वध गरिने परम्परा हो। यो प्रथालाई आधुनिक युगमा अन्धविश्वास
मानेतापनि मनुष्यहरूको आस्था रहुन्जेल यो प्रथा हटाउन निकै मुस्किल
पर्दछ। गढीमाइ बलि प्रथाको विरोध केवल दुस्साहस मात्र हो। गढीमाइका
भक्तजन दर्शनार्थीहरूले इच्छापर्ूवक नगरिएको, अवाञ्छित काम नभएको र
दर्शनार्थीहरूका ऐच्छिक भएको बलि प्रथा युगौयुगदेखि चल्दै आएको र
गढीमाइको मन्दिर बरियारपुरमा प्रचलित भएभन्दा विपरित आचरण भएको अनैतिक
कार्यका रूपमा बल्रि्रथालाई लिनु हुंदैन। धार्मिक नीति अनुकूल
युगौयुगदेखि चल्दै आएको समाजको स्वीकृत मूल्य, मान्यता र प्रथालाई थोरै
मानिसको विरोधले अवश्य पनि रोक्न सकिदैन। विरोधका नाममा अशान्ति र
विखण्डा मच्चाउने काम कसैले कहिकतैबाट गर्नु हंुंदैन । अप्राकृतिक,
अवैज्ञानिक, अनैर्सर्गिक, अस्वभाविक विषय होइन बलि प्रथा। गढीमाइमा
पंचबलि होइन सप्तबलि गरिन्छ। पंचबलि भनेको कुनै किसिमको भाकल पूरा गर्नका
निम्ति देव देवतालाई दिइने पांच जातका पशुपंक्षीहरूको बलिदान हो। बौद्ध
धर्मले बौद्ध उपाशकहरूलाई पांच नियम पालना गर्न आग्रह गरेको छ।
पंचशीलतामा हिंसा नगर्नु, चोरी नगर्नु, झूटो नबोल्नु, रक्सी आदि नखानु,
ब्रम्हचर्यमा रहनु भनिएको छ। यो प्रचार गढीमाइमा आएर भिक्षु रामदेव
बम्जनले गर्न सक्दछन् ।

0 रक्तदन्तिका श्री गढीमाइकी जय-जय-जय

-सुदर्शनराज पाण्डे
हिमवत् खण्ड, उत्तराखण्ड विश्वको सर्वोच्च हिम शिखर सगरमाथा रहेको देश
नेपालमा रहेकी रक्तदन्तिका श्री गढीमाइको पंचवषर्ीय मेला विश्व प्रसिद्ध
छ। नेपालको तराइको जिल्ला, बाराको बरियारपुरमा विराजमान गढीमाइको
पंचवषर्ीय मेला प्राचीन एवं ऐतिहासिक हो। परापर्ूवकालदेखि चल्दै आएको
पा"च वर्षो गढीमाई मेला भर्न भारत तथा नेपालका नरनारी अपार रूपमा
पुग्दछन्। गढीमाइको अत्यन्त भयंकर रूप छ। शक्तिपीठ गढीमाइले भाकल गर्ने
भक्तहरूको मनोकामना, इच्छा पूरा गर्दै आएकीले शक्तिरूपा चण्डिका भगवती
गढीमाइको आस्था र महात्म्य दिन परदिन बढ्दो छ। आ"सुरी शक्ति, दानव
शक्तिको विनास गर्ने सत्यवादी धर्मनुरागी मनुष्यहरूको कल्याण गर्ने
दयारूपी, शान्तिरूपी माता गढीमाइ त्रिनेत्री चण्डिका हुन्।
ँभीमा देवी त विख्यातं तन्मे नाम भविष्ययति' यस विनासकारी कलियुगमा
आप\mना सच्चा भक्त मनुष्य र यस पृथ्वीमा रहेका जीव, वनस्पति जो जलवायु
परिवर्तनका कारण संकटमा पर्दैछन् उनीहरूको रक्ष्ँाको लागि भीमा देवी
गढीमाइको रूपमा प्रकट भएकी हुन्। भीमा देवी गढीमाइको जय - जय- जय।
मार्कण्डेय पुराण देवी भागवत एकादश अध्यायमा वर्ण्र्ाागरिएको भगवती
गढीमाइ नै हुन्। लोककल्याणकारीणी भगवती गढीमाइको महिमा ँपुनश्चाह यदा
भीमं कृत्वा हिमाचले। रक्ष्ँांसी भक्ष्ँ भिष्यामी मुनीना ज्ञाणकारणात।'
पृथ्वीको शत्रुको संहार गर्ने, मनुष्यहरूलाई सद्वुद्धि, सत्यकर्ममा
हिंडाउने चण्डिका गढीमाइले बलि पूजाको फल दिने गरेकी छिन्।
प्रत्येक पा"च वर्षा मार्गशिर्षसप्तमीका दिन गढीमाइमा रांगा बलि र
अष्टमीका दिन बोका, हा"स, कुखुरा, सुंगुरको बलि हुन्छ। परेवालाई
गढीमाइलाई अर्पण गरि उडाइन्छ।
पा"च वर्षा लाग्ने गढीमाइ मेलाको मूल पूजाको दिन सप्तमी तिथिमा मन्दिरमा
आफै बत्ती प्रज्वलित हुन्छ। यस्तो आर्श्चर्य, अनौठो र अलौकिक शक्ति
विश्वका अन्य शक्तिपीठहरूमा पाइदैन। धार्मिक आस्थाबाट प्रकट यस
आर्श्चर्यलाग्दो शक्तिका बारेमा अझसम्म वैज्ञानिक अनुसन्धान र खोजी हुन
सकेको छैन। अघिल्लो पंचवषर्ीय मेलाको सम्पर्ूण्ा तस्बिर ँडिस्कभरी
च्यानल' मार्फ विश्वभर प्रशारित भएको थियो। यस वर्षविश्वका
अनुसन्धानकर्ताहरू, संचारकर्मीहरु गढीमाइ मेलामा आइपुग्न सक्दछन्।
विश्वमा नै सबैभन्दा बढी र्सवाधिक बलि चढ्ने गढीमाइको गिनिज बुक अफ दि
वर्ल्ड रर्ेकर्डसमा उल्लेख हुन बा"की नै छ। गढीमाइ मेलाको चर्चा विश्वभर
भए पनि धार्मिक पर्यटकका रूपमा नेपाल र भारतका जनताहरूमात्र दर्शनार्थीका
बहुसंख्यक आएको पाइन्छ। नेपाल र भारतको को धनी, को गरिब, को ठूलो, को
सानो सबै नरनारी बडो श्रद्धाभक्तिका साथ गढीमाइमा पाइला टेक्दै आएका छन्।
काखे दूधे बालकदेखि मर्ने उमेरका बुढाबुढी समेत गढीमाइको मेलामा पुगेका
हुन्छन्।
सांस्कृतिक, प्राकृतिक, ऐतिहासिक एवं पुरातात्विक दृष्टिकोणले सम्पन्न
मुलुक, चाड पर्वै पर्व र मेलाले भरिपर्ूण्ा मुलुक नेपालको तराइमा रहेको
लुम्बिनीको गौतम बुद्धको जन्मस्थल, जनकपुरको रामजानकी मन्दिर, बारा,
बरियारपुरको गढीमाइ मन्दिरमा विश्वकै पर्यटक आइपुगेका छन्।
र्सवाधिक बलि चढाइने गढीमाइ एक अदभूत्, अलौकिक र साक्ष्ँात शक्तिपीठ
भएकै कारण मेला स्थलमा झिंगा लाग्दैन, यो प्रत्येक दर्शनार्थीहरूले
आ"खाले देख्न सक्ने कुरा हो। कुनै पनि मनुष्यलाई आपत विपत परेको समयमा
आराधना गरेमा गढीमाइले इच्छा पर्ूण्ा र धर्ैयधारण गर्ने शक्ति अवश्य
दिन्छिन्। कलियुगकी साक्ष्ँात शक्ति स्वरूपाको आराधना र दर्शनले मात्र
धर्म, अर्थ, काम, मोक्ष स्वतः सिद्ध हुन्छ। र्
र्सव मंगल मांगल्ये शिवे, र्सवार्थ साधिके ।
शरण्ये त्रयम्विके गौरी नारायणी नमोस्तुते।
वटवृक्षमुनि विराजमान श्री गढीमाइ मर्ूर्ति अष्ठयन्त्रमा आधारित छ।
गढीमाइ मन्दिरका पूजारी आदिवासी, जनजाति, थारू समुदायको उत्तराधिकारी
छन्। गढीमाइ क्ष्ँेत्रमा ठूलो पोखरी छ जहा" तिर्थालुहरूले स्नान गर्छन्।
पोखरीको दक्षिण-पश्चिम कुनामा छठू नट, जंगी नट द्वारपाल छ । गढीमाइ
मन्दिरभन्दा एक किलोमिटर दक्षिणमा जोरलाई माइपूजन स्थल छ। गढीमाइ पूजन
स्थल चौतारामा छ। चारर्ैतर्फ बेदी रहेको छ। जस्लाई उत्तरनाथ बाबाको बेदी
भनिन्छ। जस्मा धूप, बत्ती बालेर मिठाइ चढाइन्छ। गढीमाइमा धेरै
दर्शनार्थीहरूले नरिवल चढाउ"छन्। मन्दिर पर्ूव मैदानमा रहेको
ब्रह्मास्थानमा रांगा -भैंसा) बलि दिइन्छ । यस वर्षो मेलामा ६ हजार
रांगाको बलि चढाइने अनुमान छ। ब्रम्हस्थानसंगै उत्तरमा महिषासुरको
पूजास्थल छ। यो संगै हरपति महाराजको पनि पूजा हुन्छ। धामी बाबा भगवान
चौधरीको स्मारकमा दर्शन गरेपछि श्री गढीमाइ क्षेत्र परिक्रमा हुन्छ।
मूल पूजाको दिन आफै दिप प्रज्वलित भएपछि रांगाको बलि चढाइन्छ र सो बत्ति
ननिभेसम्म रांगा काट्ने क्रम सुरू हुन्छ। बत्ति निभेपछि पाडा काट्न
पाइदैन। काटिएका पाडाको टाउको खाल्डोमा राखेर पुरिन्छ। गढीमाइको सवारी
ब्रह्मास्थानमा चलाएपछि बत्ती अचानक आफै बल्छ यो नै गढीमाइ मेलाको
आर्श्चर्यलाग्दो दृश्य हो। ब्रम्हबाबाको सवारी गढीमाइमा भएपछि मेवा,
मिष्ठान्न, बस्त्र, आभूषण चढाइन्छ। यस वर्षो मेलामा लगाइने विभिन्न करबाट
करिब ५ करोड आम्दानी हुने र सो आम्दानी गढीमाइ क्षेत्रको व्यवस्थापनमा
लगाइने मेला समितिले बताएको छ। एक महिनासम्म चल्ने गढीमाइ मेला मंसिरको
धान्य पूर्णर्ीमा -खुदी पूर्णर्ीमा) को दिन सम्पन्न
हुन्छ।
यस वर्षो मेला कार्तिक २५ गतेबाट सुरू भएको हो। प्रत्येक दिन चारै
दिशाबाट आएको मानिसहरूको ठूलो भीड लागिरहेको छ। भारत, वाराणसीका डोम
राजाले प्रत्येक पंचवषर्ीय मेलामा रांगा ल्याएर बलि चढाउने प्रचलन छ।
धर्म, रितिरिवाज, संस्कृति जोगायौं, संरक्ष्ँण गर्‍यौं भने धर्मले मनुष्य
र पृथ्वीको रक्षा गर्दछ।

0 तपस्वी ‘धर्म संकट’मा

-उपेन्द्र लामिछाने-
'चमत्कार'ले कसैगरी पनि बली रोक्ने बाराका तपस्वी रामबहादुर बम्जनको भनाईलाई बेवास्ता गर्दे गढीमाई मेला समितिले पशुबलीको सम्पूर्ण तयारी पूरा गरेपछि उनी 'धर्म संकट'मा परेका छन्।

'चमत्कारिक' व्यक्तित्वको रुपमा प्रचारित तपस्वीले बली रोक्न नसके उनीमाथि नै प्रश्न उठ्ने सम्भावना बढेको छ। अनुयायीद्वारा शरीरबाट आगो उत्पन्न हुने, छिनमै अलप हुनसक्ने, निराहार योगी तथा अन्य विभिन्न चमत्कारिक व्यक्तित्वको रुपमा प्रचारित तपस्वीलाई कसैगरी पनि बली रोक्नु पर्ने बाध्यता देखिएको छ।

बली रोक्ने आफ्नो अभियान एक्लै असंभव हुने भएपछि तीन साता अघि बम्जनले हलखोरियास्थित तपस्यास्थलमा धार्मिक सम्मेलन गरेर अन्य धर्मगुरुलाई समेत सहयोगका लागि आग्रह गरेका थिए।

ती तमाम आग्रहका बावजुद बली नरोकिने संकेत देखिएकाले उनी आफ्नो अन्तिम प्रयासस्वरुप मंसिर ५ गते गढिमाई मन्दिर जाने भएका छन्।

'उहाँ ५ गते कुनै पनि बेला गढीमाई मेलास्थलमा पुग्नु हुनेछ', मंगलबार बिहान तपस्वीले बोलेको भनाई उद्धृत गर्दे नमोबुद्ध तपोवन समितिका सदस्य राजु साह भन्छन् -'बली रोकेर मात्र उहाँको फिर्ती हुनेछ।'

बली रोक्न तपस्वीले के गर्दे हुनुहुन्छ भन्ने नबताएपनि परी आए 'दैवीशक्ति' प्रयोग गरेर भए पनि बली रोक्ने तपस्वीको दावी उनले सुनाए।

यसअघि गढीमाईका पूजारी, बाराका प्रहरी उपरीक्षक र प्रमुख जिल्ला अधिकारी समेतलाई तपस्यास्थलमै बोलाएर तपस्वीले बली रोक्न अनुरोध गरेका थिए।

आफ्नो कुरा सबैले मान्ने तपस्वीको सोचभन्दा फरक गढीमाईका पुजारी मंगल चौधरीले बली नरोकिने जवाफ दिएपछि तपस्वी र उनका अनुयायीले पटक-पटक पत्रकार सम्मेलन गरेर बली रोक्ने अभियान बढाएका छन्।

यस अभियान अर्न्तगत उनीहरुले हेटौडा , निजगढ, कलैया लगायतका ठाउमा पशुबलीविरुद्ध प्रदर्शन समेत गरे।

गढिमाई मेलामा हुने पशुबली रोक्न गरेको आग्रहलाई कृष्णप्रणामी, वैष्णव, ओमशान्ति लगायतलाई प्रभावित पारे पनि परम्परागत रुपमा बली दिँदै आएका सर्वसाधरणलाई प्रभाव नपार्दा बलीप्रथा नरोकिने निश्चित देखिएको छ। यसबाट साढे ४ वर्षदेखि निराहार तपस्यामा रहँदै आएका भनिएका तपस्वी पहिलो पटक अप्ठेरोमा परेका हुन्।

बाराको हलखोरियामा तपस्वीले बली रोक्न विभिन्न अभियान चलाइरहँदा ३० किलोमिटर दक्षिणमा रहेको गढिमाई मन्दिरमा भने बलीको सम्पूर्ण तयारी पूरा भइसकेको छ। मन्दिर प्राङ्गण नजिकै ३ विघा क्षेत्रफलमा राँगाको सामूहिक बली दिनका लागि वधस्थल निर्माण पूरा भइसकेको मेला समितिले जनाएको छ।

यस वधस्थलम एकैपटक १० हजारभन्दा बढी राँगाको बली दिन सकिने छ। बलीमा मार हार्नेले मेला समितिबाट अनुमति समेत लिन थालेका छन्। सयौँको संख्यामा रहने यस्ता व्यक्तिले आआफ्नो खुँडा तथा तरवारमा धार लगाइसकेका छन्।

नौ गते बिहान मुसा, सुंगुर, परेवा , बोका र राँगाको पंचबली दिएर बलीको विधिवत उद्‍घाटन हुने मन्दिरका मूल पुजारी मंगल चौधरीले बताए।

चौधरी विगतको तुलना यस पटक बढी संख्यामा बली चढ्ने दावी गर्छन्।

कसैगरी पनि बली रोक्ने तपस्वीको दावी र बली नरोकिने पूजारीको अडानले यस क्षेत्रमा द्वन्द्व चर्कन सक्नेतर्फ सर्वसाधारण चिन्तित हुन थालेका छन्। यस्तै स्थितिलाई ध्यानमा राखी सरकारले यस क्षेत्रको सुरक्षाको लागि १ हजार थप सुरक्षाकर्मी परिचालन गर्ने भएको छ।

बलीप्रथाविरुद्ध विगतको तुलना यस पटक प्रभावकारी कदम चालिएको छ', कलैयाका पत्रकार रमेश सुवेदी भन्छन् -' तर यो गढीमाई मेलामा हुने यस पटकको बली रोक्न पर्याप्त भने छैन।'

बलीका लागि यस भेगका अधिकांश सर्वसाधारणले बोका, राँगा, परेवा र हाँसको जोहो गरिसकेका छन्। बजारमा बोका र राँगाको मूल्य आकासिएको छ। उनले भने -' सीमावर्ती भारतीय सहरबाट समेत सयौँको संख्यामा राँगा र बोका भित्रिन थालेको छ।

गढीमाई मेलामा आगामी ९ गते राँगाको र त्यसको भोलिपल्ट बोकाको बली दिने कार्यक्रम रहेको छ।

0 स्वर्गीय शंकरलाल केडियाः व्यक्ति एक-व्यक्तित्व अनेक

-सुदर्शन राज पाण्डे-
शंकरलाल केडिया विक्रम सम्वत् १९९३ मंसीर २५ गते बिहिवार पर्सा जिल्लाको
वीरगंज, अलखियामठ नेपालमा बुवा नगरसेठ वृजलाल केडिया तथा आमा श्रीमती
बनारसी देवी केडियाको कोखबाट जेठो छोराका रूपमा जन्मनु भएको थियो।
शंकरलाल केडिया वि.सं. २०६१ पौष १७ गते शनिवार पौष कृष्ण पक्ष षष्ठी
-इ.सं. २००५ जनवरी १ तारिख) मा स्वर्गारोहण हुनुभयो।
उहांको भौतिक शरीर हाम्रो सामु यतिखेर प्रकट छैन तर व्यक्ति एक
व्यक्तित्व अनेक बनेर आप\mनो जीवनमा विविध क्षेत्रमा विशेष योगदान
गर्नुभएका कारण शंकरलाल केडियाको नाम नेपाली माटोमा मात्र नभएर छिमेकी
राष्ट्र भारतको माटोमा समेत अमर रहने छ। कसैले बिर्सन चाहेर विर्सन
नसक्ने, कसैले इतिहासमा अंकित उनको नाम मेटाउन चाहेर मेटाउन नसकिने
अवस्था छ। ठाकुर राम बहुमुखी क्याम्पस वीरगंजबाट कलामा स्नातक गर्नुभएका
शंकरलाल केडिया नेपालको प्रतिष्ठित औद्योगिक एवं व्यापारिक
घरानियांमध्येको हुनुहुन्थ्यो। केडिया अर्गनाइजेशन अर्न्तर्गत नेपालमा
विभिन्न स्थानमा विभिन्न उद्योगहरू संचालनमा आइरहेका छन्। केडिया
अर्गनाइजेशनको विजिनेश नेर्टवर्क नेपालभित्र मात्र नभएर विश्वको विभिन्न
देशसंग गांसिएको छ।
शंकर बाबुले लोकप्रिय शंकरलाल केडिया एउटा बहुआयामिक व्यक्तित्व
हुनुहुन्थ्यो। सादा जीवन उच्च विचारका धनि शंकरलाल केडियाले राजनीति त
गर्नुभएन तर सवै राजनीतिक दलसंग सामाञ्जस्यता र समझदारी राख्नुभएको थियो।
पंचायतकालमा त शंकरबाबु उद्योग, व्यापार र वैदेशिक नीतिको नीति निर्माता
मध्येकै हुनुहुन्थ्यो। शंकरबाबु नेपालका सिंगो मारवाडी समुदायका अगुवा,
पथपर््रदर्शक र संगठनकर्ता पनि हुनुहुन्थ्यो।
शंकरलाल केडियाको पहलमा, पारिवारिक सहयोगमा वि.सं. २०१० सालमा वीरगंजमा
सुन्दरमल राजकुमार कन्या विद्यालय स्थापनाका साथ २०३७ साल चैत्र
रामनवमीमा आदरणीय स्वर्गीय योगी नरहरिनाथको सामिप्यमा रहेर वीरगंजको
पिपरामठमा विश्व हिन्दू महासंघको प्रथम सम्मेलन सफल गराउनुभएको थियो।
मारवाडी सेवा ट्रष्ट, केडिया आंखा अस्पताल, केडिया डेण्टल अस्पताल, डिएभी
स्कूल, मारवाडी सेवा समिति आदिको स्थापनामा खेल्नुभएको उल्लेखनीय भूमिका
अविस्मरणीय छ।
नेपाल राष्ट्र निर्माणमा शंकरलाल केडियाको चिन्तनशीलताले पनि केही विशेष
भूमिका खेलेको छ। नेपालमा र्सवप्रथम निजी क्षेत्रको तर्फबाट पहिलो
प्रायोजित रेडियो कार्यक्रमको खाका कोर्ने देखि नेपालमा र्सवप्रथम
कर्कटपाता उद्योग संचालन, स्टिल फर्निचर, चिनी उद्योग संचालन गर्नुभएको
थियो। राष्ट्र निर्माणमा योगदान दिएबाट विभिन्न मान, सम्मान, कदरपत्र,
सम्मानपत्र, प्रशंसापत्र, पदकबाट विभूषित हुनुभएको थियो। विश्वका विभिन्न
राष्ट्रको भ्रमण गर्नु भएका शंकरलाल केडियामा कल्पनाशीलता र तिक्ष्ण
बुद्धि थियो। ँके खान्छ आंटले, के खान्छ ढांटले' भन्ने भावना थियो। नेपाल
अधिराज्यमा भएका विश्वव्यापी सम्मेलन, गोष्ठी, ठूला विकास निर्माणका
अवधारणाका सम्बन्धमा भएका विचार गोष्ठी, उद्योग र व्यापार पर््रवर्द्धनका
लागि भएका गोष्ठी सम्मेलनमा शंकरलाल केडियाको उपस्थिति अनिवार्य थियो र
उहांको अनुपस्थितिमा गोष्ठी खल्लो हुने गर्दथ्यो । वीरगंजका लगभग सवै
सामाजिक संस्था तथा देशका विभिन्न संघसंस्थाहरूमा आबद्धता र संलग्नताले
शंकरलाल केडिया कति उपयोगी व्यक्ति हुनु हुंदो रहेछ भन्ने प्रष्ट हुन्छ।
राजनीतिक, कुटनीतिक, आर्थिक, सामाजिक, धार्मिक, सांस्कृतिक, औद्योगिक,
व्यापारिक, स्वास्थ्य र शिक्ष्ँा लगायत क्ष्ँेत्रमा अतुलनीय योगदान
पुर्‍याउनुभएका शंकरबाबुलाई सवै पक्षले सधैं उहांको जीवनमा सम्मान नै
गरेका थिए भने मृत्यु पर््रयन्त पनि उहांको स्मरण र सम्मानमा कुनै कमी
आएको छैन।
कार्तिक २५ गते काठमाडौंस्थित एभरेष्ट होटेलमा सुप्रसिद्ध उद्योगी,
समाजसेवी स्व. शंकरलाल केडियाको जीवनी र व्यक्तित्वमा आधारित स्व.
शंकरलाल केडिया ँसंर्घष्ादेखि सफलतासम्म' र ँव्यक्ति एकः व्यक्तित्व
अनेक' नामक दुइवटा ग्रन्थको संविधानसभाका सम्मानित अध्यक्ष सुभाषचन्द्र
नेम्वाङले भव्य समारोहका बीच लोकार्पण गर्नुभएको थियो। सो समारोहमा
राजनीतिक, उद्योग, व्यवसाय, समाजसेवा, शिक्ष्ँा, स्वास्थ्य, संचार लगायत
समाजका विविध क्षेत्रका करिब आठ सय जनाको सहभागिता रहेको थियो।
शंकरलाल केडिया फाउन्डेशनका अध्यक्ष तथा लोकार्पण समारोहका सभापति स्व.
केडियाका भाई ताराचन्द केडियाले प्रमुख अतिथि सभामुख सुभाषचन्द्र नेम्वाङ
एवं उपस्थित सबैमा स्वागत अभिनन्दन गर्नुभएको थियो।
ँसंर्घष्ादेखि सफलतासम्म' र ँव्यक्ति एकः व्यक्तित्व अनेक' स्व. शंकरलाल
केडियाको जीवनीमा आधारित पुस्तकको लेखक जनार्दन घिमिरे र सम्पादक आर.पी.
भट्टर्राई रहनुभएको छ।
शंकरलाल केडिया जीवनवृत्त प्रकाशन समितिका मनोजकुमार केडियाद्वारा
प्रकाशित स्व. शंकरलाल केडियाको व्यक्तित्वका १८ वटा पक्ष १८ वटै भागमा
प्रस्तुत गरिएको पुस्तक ऐतिहासिक दृष्टिले निकै महत्वपर्ूण्ा र संग्रहणीय
छ। प्रकाशित पुस्तकले शंकरलाल केडियाको नाम र उहांको विचारलाई जीवन्त
बनाएको छ।
स्व. शंकरलाल केडियासंग मेरो सम्बन्ध राम्रो थियो। जहां भेटे पनि मलाई
बोलाएर नयां कुरा सुनाउनुहुन्थ्यो। मैले राखेको जिज्ञासा सुन्नुहुन्थ्यो।
उद्योगपतिको नाताले पत्रपत्रिकालाई विज्ञापन दिएर सहयोग गर्नुहुन्थ्यो।
उहांको झझल्को अहिले पनि आइरहेको छ। नेपाली समाजमा स्व. केडियाजस्ता
असाधारण व्यक्तित्वको कमि नै देखिन्छ ।

0 गर यस्तो कि मजा आओस

- अ के ला-
अतितबाट केही सिक्ने र त्यो सिकाईलाई वर्तमानमा लागू गर्ने परिपाटी
हामीकहाँ छैन। त्यसकारण, अतितमा पनि माओवादी, वर्तमानमा पनि माओवादी नै
रहेका मधेसी नेता क. मातृकाप्रसाद यादवबाट पहाडिया व्राहृमणवादी एलडीओलाई
ट्वाईलेटमा थुनेर दर्ुर्व्यवहार गरिँदा कसैले रिस्क लिन चाहेनन् र
राष्ट्रसेवकहरू असुरक्षित रहेको पुष्टि भयो। अहिले, मधेसीमूलकै एक
मधेसवादी नेतृबाट, पहाडियामूलकै एक व्राहृमणवादी सीडीओको गालामा थप्पड
हानियो र राष्ट्रसेवकहरूको कडा प्रतिवादका बाबजुद पनि कानून व्यवस्थालाई
पेटीकोटको तूना ठान्ने कारिणीलाई देशकै प्रधानमन्त्रीद्वारा नचलाउने ठाडो
आदेश दिईयो र देश, देशवासी र व्यवस्थालाई रामको भरोसामा छाडियो। यसबाट
सत्तामोहका सामु कसैको अरण्यरोदनले केही नहुने प्रमाणित भयो।
उनको त्यो आदेशले राष्ट्रसेवकका अन्तरात्मामा के असर पर्छ र यो मुलुकका
शासकहरूका कर्ूर्सर्ीी सामु सुरक्षाको जिम्मा लिएर बस्ने जिल्लाकै दादा
मानिने सीडीओ जस्ता हाकिम साबहरूकै हैँसियत हुँदैन भने अरू निमुखाहरूको
कुन गति होला भन्ने गम्भिर प्रश्न त पैदा भयो भयो। तर अचम्म के छ भने,
भविष्यका पिँढिलेे आफ्नो नाम कुन अनादारले लिनेवाला छ भन्नेतर्फपनि त्यो
माधवकुमार नेपालले ध्यान दिन जरूरी नठान्नु, जस्ले जीवनको अन्तिम सास
लिईरहेकी सुत्केरीलाई सर्ुर्खेतबाट उद्वार गरेर उदारता झल्काएका थिए।
यसकारण कि करिमा बेगमको त्यो थप्पड प्रधानमन्त्री माधवकुमार नेपालको
गालामाथिको थप्पड नभै एउटा असहाय सीडीओको गालामाथिको थप्पड थियो -
अर्थात, यसकारण कि उनको सिँहासन डगमगाउनेवाला थियो -
मुलुकको मौजुदा व्यवस्थालाई नै हाँक दिईएको यो लज्जास्पद प्रकरणले एउटा
काम भने अच्छा गर्‍यो। नयाँ, चिल्ला र सपाट् गाडीहरू अघि लाएर
मन्त्रीज्यूहरूको पछि पछि लाग्नुपर्ने अत्याशलाग्दो युगको अन्त्य गर्‍यो।
किनकि, सीडीओहरूलाई त्यस जिम्मेवारीबाट मुक्त गरियो। परन्तु, कानूनलाई
खल्तिमा लिएर हिँड्ने र कर्मचारी तथा आम मानिसलाई मन्दीरको घण्टा बनाएर
बजाउने जुन बिमारी मुलुकमा देखापर्‍यो, त्यसले के यो राष्ट्र र
लोकतन्त्रका हिमायतिहरूको लाचारी र विवशतालाई ओझेलमा पार्नसक्छ - हिमाल,
पहाड, तर्राई र पूरै सिँहदरवारमा गुञ्जिएको यो थप्पडलाई राजनीतिको
सिँहासनसँग जोडेर हर्ेर्ने प्रवृत्तिले भविष्यमा यहाँको व्यवस्थालाई
बलियै राख्ने ग्यारेण्टी गर्नसक्छ -
उसोत, यो थप्पड न केवल दर्ुगाप्रसाद भण्डारीको गालामाथिको थप्पड थियो,
बल्कि पूरै अहङ्कारवादी खसभाषी व्राहृमणहरूकै गालाको थप्पड थियोे। यो
थप्पड, न सिर्फसीडीयोमाथिको थप्पड हो, अपितु यहाँको गृहप्रशासन र पूरै
सिष्टमकै गालाको थप्पड थियो। यो थप्पडबाट सरकारी(गैरसरकारी सेवा,
राजनीतिक दलहरू तथा बिभिन्न सँघसँस्थाहरूमा युगौँदेखि कुण्डली मार्दै
आएका छैसठ्ठी प्रतिशत खस(व्राहृमणहरूमा निहित व्राहृमणवादी अहङ्कारमाथिको
चोटिलो प्रहार थियो। मधेसकै एक अतिवादी नेतृद्वारा सेवा गरिरहेका
राष्ट्रसेवकलाई सरकारले थप्पडको जुन मेवा दिलायो, त्यसले अहङ्कारले चूर
खस(व्राहृमणहरूका कान बिल्कूल त्यसरी नै बजेको हुनर्ुपर्छ, जसरी कि
साँझपख झ्याँउँकिरीका आवाज।
सत्तासंचालनका झिनामसिना कामकुरा र उद्घाटनहरूमा थोत्रा मुख चलाउनु
बाहेक माओवादीको सहभागिता बिना के के गर्नसकिन्छ र के के सकिँदैन भन्ने
कुराको अन्दाज सरकारमा हुनेहरूलाई छैन - अर्थात, यो सरकारले विवादको
चक्रव्यूहमा फँर्साईएका दर्ुइ सेनाको मिलन गराउने हैँसियत पनि राख्दैन,
कुरो नमिलेर कार्यतालिका परिवर्तन गर्ने मूड बनाईएको घडिमा यो सरकारले
बाँकी सात महिनाभित्रै नयाँ संविधान लेखेर जनतालाई दिने ताकत पनि राख्दैन
र गिरिजाकालको आठबुँदे, क. प्रचण्डकालको बाईसबुँदे र स्वयँ माधवकालमै
मधेसबादी दलहरूसँग गरिएको छबुँदे सम्झौता समेत कार्यान्वयन गर्ने साहश यो
सरकारले एक्लै गर्नसक्तैन। किनकि, हुट्टटि्याँउले पखेटा फिँजाउँदैमा घाम
छेकिने त होईन दुनियामा।
समस्या र चुनौतिहरू जतिसुकै होउन्, जस्तोसुकै होउन्, जोसुकै मरून् या
बाँचून्, जोसुकैले खाउन् या नखाउन्, जहाँ(जतिसुकै वितण्डा मच्चियून्,
खूनखरावा र शोरशरावा होउन्। अर्थात, जोसुकै(जतिसुकै चिच्याईरहुन्,
जोसुकैले(जेसुकै लेखिरहून्, भनिरहून्। एउटा कानले सुन्ने, अर्को कानले
उडाउने र पिना सुक्दै गर्ने जुन महारोग यहाँ सल्केको छ, जुन काल पल्केको
छ, डर त्यसको हो। न कि कुनै फरक नपरिरहेको कसैको दैनिकी, भ्रमण, सत्ता,
भत्ता, लत्ताको, न त कसैलाई नआईरहेको हाँच्छिउँको। आजको यो महारोग र आजका
महारोगीहरूका नाम र विशेषणलाई आउने भविष्यले जुन अनादार र अप्रियताका साथ
लिनेवाला छ, त्यसको र्सर्ुइँकोसम्म कसैलाई नहुनु नै आजको चिन्तन हो।
अचेल, लेखनीमा पनि ब्याज लाग्ने गरेको छ। लेखनी पनि यस्तो कि मानौँ त्यो
लेखनी(लेखनी नभै दलहरू सत्तामा छँदा आफुले घर्रखर्चके बापत लिएको पुरानो
ऋण हो र त्यसैको ब्याजस्वरूप लेख्ने गरिन्छन्। नत्र, कुनै दल, कुनै
व्यक्ति, कुनै सिद्धान्त या कुनै अमूक अमूक सरकारको चाकडी बजाएर कलम
चलाउन सरस्वतीका बरदपुत्रहरूलाई खाँचो छैन। नत्र किन हुन्छ स्रष्टाहरूमा
सधैँभरी आगरा र गागराको भिन्नता - किन छैन स्रष्टाहरूमा बिसङ्गति,
बिकृति, कुरीति तथा कुसँस्कारहरूप्रति एकरूपता - बेजान् कलम(कापीले त
भन्दैन कि यो दललाई होँच्याएर लेख, त्यो दललाई उचालेर। यो नेताको तारिफ
गर र त्यो नेताको बद्ख्वार्ँइ गर। सोँच्ने र लेख्ने त स्रष्टाले हो, जो
स्वयँमा सत्यम् शिवम्, सुन्दरम् हुन्छन् र कसैका ऋणी हुँदैनन्।
सम्भवतः मिडियामाथि धमाधम हस्तक्षेप र हमलाहरू हुनथालेपछि स्रष्टाहरू
दच्किएका हुनसक्दछन्। चाहेरै पनि उनीहरू मनको भँडास् निकाल्न नसकिरहेका
हुनसक्दछन् र छाप्नेहरूले छाप्न नसकिरहेका। परन्तु, त्यसको मतलव जे जे
पायो(त्यो त्यो लेख्नु र जे जे पायो(त्यो त्यो छाप्नु पनि निकालिनु
हुँदैन। किनकि, नेता, कार्यकर्ताको आन्द्रा केलाउने आजका पाठक
त्यत्तिसारो बेवकूफ पनि छैैनन् कि स्रष्टा र लेख(रचनाको आशय नै नबुझून् र
सजिलै पचाउन्। स्रष्टामा मन(बुद्धि हुन्छ त पाठकमा त्योभन्दा कैयन ज्यादा
खूवी हुन्छ। खुवी स्रष्टामा खुवी हुनुको मतलव राम्रोलाई नराम्रो,
नराम्रोलाई राम्रो र ठीकलाई बेठीक भन्न(लेख्न होईन, न कि ढुंग्रो लुकाएर
मोही माग्न। यो नियम, सबैमा लागू हुन्छ। राम्रोलाई राम्रो र नराम्रोलाई
नराम्रो लेख्ने(भन्ने हिम्मत नगर्ने स्रष्टा(पाठक दुवै एउटै तुलामा
जोखिन्छन्। अर्थात, सबका सब् औचित्यहीन र बेकार। न पढ्नेलाई स्वाद, न त
लेख्नेलाई नै। लेखियोस यस्तो कि पढ्नेलाई मजा आओस, पढियोस पनि यसरी कि
लेख्नेलाई पनि स्वाद आओस।
यो बाहेक, नेताजीहरूलाई जरूरी छ कि अहिलेलाई जे जे गर्न मन छ(गरून्।
जहाँ(जहाँ जान मन छ(जाउन्, ज(जस्लाई भेट्नु छ(भेटून् र झोला भरीभरी
कोसेली ल्याउन्। किनकि, को कति पानीमा छन् र कस्को कति तौल पुग्यो भन्ने
अस्सली मापन त गर्नै छ। राजनीतिको खिचडी कहिले कसरी पाक्छ, खिचडी कुन
अनुहारको हुन्छ, खानलायक हुन्छ पनि कि हुँदैन, त्यो नेताहरूको काम हो,
जनताको होईन। त्यो, उनीहरूको झगडा हो। त्यसमा अरूलाई नतानियोस। किनकि,
नागरिकका आफ्नै सुसेधन्धा छन्। त्यसोत, अर्थबजेट पारित नभएर जनताको
चुल्होचौको बन्द हुने अवस्थामा छ, र्सवप्रथम त्यसलाई फुकाऊ। तहाँ
उप्रान्त हे गणतान्त्रिक नेपालका छोँटे(बडे सरकारहरू हो, केही यस्तो गरेर
देखाऊ, ताकि तिमीहरूलाई मात्र नभै, हर्ेर्ने(भोग्ने जनतालाई पनि मजा आओस।
अस्तु।

0 सवाल त फेरी पनि उठ्छ

-अ के ला-
अनेकौँ पटकको प्रयास बिफल भएपछि निकासका लागि सडकमा गएको माओवादीले
दोस्रो चरणको आन्दोलनलाई एक हप्ताका लागि बिराम दियो र अझै पनि सरकार
गम्भिर नभए आम हडतालबाटै सरकार ढाल्ने पाँचदिने अल्टिमेटम दिईयो ।
महानिर्वाचनको टस् जितेर सत्तासञ्चालनको ब्याटिङ्ग गर्नुपर्ने
खेलाडीहरुले त्यो नगरी सत्तासञ्चालनको ब्याटिङ्ग छाडी सडक आन्दोलनको
बलिङ्ग रोजेर न केवल माओवादीले सही समयमा, सही निर्ण्र्ाागर्नसकेनन्,
अपितु उन्नाईसदिने जनआन्दोलन तथा महानिर्वाचनको मर्म र भावना मुत्ताविक
खरो पर््रदर्शन पनि गर्नसकेनन् र राजनीतिले यस्तो मोड लिनपुग्योे।
अष्ट्रेलिया र्रर् इण्डिया टिम बीच क्रिकेट सिरीज सुरु हुनुअघिर् इण्डिया
टिमका कप्तान -महेन्द्र सिँह धोनी) ले सिरीजको मैदान आफ्नै होम ग्राउण्ड
भएकाले बाजी मार्ने दावी गरे पनि अनुभवहीन युवा अष्ट्रेलियन खेलाडीहरुबाट
सिकस्त खानुपर्‍यो। सत्रहजार रन् पूरा गरी इतिहास रचेका माष्टर ब्लाष्टर
सचिन तेन्दुलकरले आफ्नो व्यक्तिगत क्यारियर चम्काए पनि इण्डिया टिमलाई
उनले बिजयश्रीको पगरी गुथाउन सकेनन्। किनकि, उनीहरुको टिमवर्क
अष्ट्रेलियन टिमको तुलनामा कमजोर र फितलो थियो। ठूल्ठूलो नाम, शान र
ठूल्ठूला कितावी ठेलीहरुदेखि महङ्गा बिज्ञापनहरुमा छाएर करोडौँको बिजनेस
गरिरहेकार् इण्डियन क्रिकेटरहरुले आफ्ना प्रतिद्वन्द्धी खेलाडीहरुबाट जुन
मात् खाए, त्यसलाई उनीहरुले आफ्नो कमजोरी मान्नर्ुपर्दछ। किनकि, बाजी
मार्न ठूल्ठूलो नाम, ठूल्ठूला हाँक र शानैले मात्रले नपुगी सशक्त
पर््रदर्शनको पनि उत्तिकै खाँचो पर्दछ।
माओवादीको सत्तारोहणपछि खूनखरावाको माहौलबाट दिग्दार जनता र देशी(बिदेशी
शक्तिकेन्द्रहरुलाई झन्झन बढी सशंकित गर्राईनु माओवादीको पहिलो कमजोरी
थियो भने सैन्य सर्वोच्चताका सामु घुँडा टेकेर महानिर्वाचिनद्वारा
अनुमोदित दलद्वारा सत्ताबाट बाहिरिने निर्ण्र्ाागरिनु दोस्रो ठूलो
कमजोरी। ठूल्ठूलो नाम, शान र हाँक एवं शतकीय पर््रदर्शनका बाबजुद पनि
उनीहरु यसरी पछाडि पर्नुमा अरु दल र ताकतहरु मात्र नभै उनीहरुमै निहित
यस्तो ओभर कन्पिmडेन्स पनि थियो, जसलाई आज सच्याउने प्रयास गरिँदैछ र
केही हदसम्म सफलता पनि मिलिरहेको छ। तर यो सफलतालाई जित ठान्ने भूल गरियो
भने अहिलेसम्म एउटै विकेट पनि नगुमाएका माओवादीका न सिर्फसबै विकेट
गुम्नेछन्, बल्कि सब्का सब् महारथीहरु नै खेलमैदानबाट आउट हुनेछन्।
नेपाली राजनीतिमा हावि रहेका माओवादी खेलाडीहरुबाट प्रतिगामीहरु सच्चिने
र उनीहरुमाथिको पकडलाई खुकुलो पार्ने जुन काम भयो, त्यो वास्तवमा
माओवादीकै मात्र गल्ति थिएन, जसको मूल्य आज तमाम जनताले अस्थिर, अराजक र
अन्यौलताबाटै चुकाउनुपरेको छ। किनकि, डर आज प्रतिद्वन्द्धीहरुमा भन्दा
माओवादीमा बढी छ। एकातिर नागरिक सर्वोच्चता र राष्ट्रपतिको कदमलाई
सच्याएर सत्तामा जान सकिएला/नसकिएलाको डर र गैहाले टिक्न सकिएला/
नसकिएलाको डर। किनकि, घरेलु तथा वाहृय अवस्था उनीहरुको प्रतिकूल हुनुको
साथै प्रतिद्वन्द्धीको टिमवर्क पनि बलियो छ। त्यसको अलावा देशी(बिदेशी
शक्तिकेन्द्रहरुको आशिर्वाद बेग्लै छ।
योद्धाहरुले आफ्नो क्रोधलाई बचाईराख्नर्ुपर्छ। फाल्तु कुरामा क्रोध
खर्चिनु हुँदैन। किनकि, क्रोधबाटै योद्धामा ताकत पैदा हुन्छ र युद्धको
मैदानमा शत्रुमाथि जाईलाग्न काम लाग्दछ। जनयुद्ध, उन्नाईसदिने जनआन्दोलन
र महानिर्वाचन लगायत त्यसपछिका दिनहरुमा माओवादीले प्रतिगामी बिरुद्धको
आफ्नो क्रोधलाई जसरी खर्चे, त्यसबाट उनीहरुमा क्रोधको कमी देखिएको छ।
नागरिक सर्वोच्चताको पर्ुनर्वहाली र असंवैधानिक कदम बिरुद्ध जीवनमरणको
लर्डाईँ लडिरहेकाहरुले बिना कुनै रक्तपात, नाचगान र हर्षोल्लासका साथ जुन
हिसावले दोस्रो चरणको आन्दोलन पूरा गरे, त्यसबाट यो कमी देखिएको हो। त्यो
बाहेक, निरन्तर कसरत र टिमवर्कको पनि जुन अभाव माओवादीमा छ, त्यो अभावलाई
उनीहरुको नीति, कार्यक्रम र समयको स्पिरिट बिपरितका हर्कतहरुबाट पर्ूर्ति
हुनसकिरहेको छैन।
नागरिक सर्वोच्चताको पर्ुनर्वहाली र असंवैधानिक कदम खारेजीको टार्जेट
लिएको माओवादीले गेम जित्न निकै कसरत गर्नुपर्ने हुन्छ। यो उनीहरुको
टेष्ट म्याच हो र त्यसैमा उनीहरुको जीत छ। कलान्तरमा माओवादीले
जित्लान्/नजित्लान्, सिँहदरवारमा पस्लान्/नपस्लान्, माओवादी सुस्ताएनन्
भने त्यसको तय पनि यही आन्दोलनले नै गर्नेछ। परन्तु, आन्दोलन तामझाम र
नाचगानमै सिमित सिमित रहेको यस्तो र्टाईपको आन्दोलनले अपहृत नागरिक
सर्वोच्चताको पर्ुनर्वहाली र राष्ट्रपतिको असंवैधानिक कदम सच्चिनेमा आम
नेपालीलाई शंकै छ। किनकि, जुन कुराका लागि उनीहरु तामझाम एवं नाचगानको
आन्दोलन गर्दैछन् र जुन शक्तिसँग जीवनमरणको लर्डाईँ लडिदैछ भन्दैछन्,
तिनीहरु न सिर्फताकतवर छन्, बल्कि माहिर पनि उत्तिकै छन्।
त्यसोत, नागरिक सर्वोच्चताको मुद्धा ज्यादै नै मार्मिक र हृदयस्पर्शी
शब्द हो। किनभने, यो मुद्धा उर्ठाईएदेखि नै सरकार लगायत तमाम
प्रतिगामीहरुको शिर झुक्दै आएको छ। परन्तु, नागरिक सर्वोच्चता भनेको
कस्तो र्टाईपको सर्वोच्चता हो भन्नेवारे चाहीँ माओवादीबाट कहीँ कतै
उल्लेख भए गरिएको पाईँदैन। जुन सर्वोच्चताका निम्ति उनीहरु लड्दैछन्,
त्यो सर्वोच्चतालाई न केवल सैन्य सर्वोच्चतासँग दाँजेर हेरिएको छ, अपितु
माओवादीको पुनः सत्ताप्राप्तिको मोहसँग समेत जोडेर हेरिएको छ।
उसोभए, के हो त नागरिक सर्वोच्चता भनेको - आम नागरिकलाई के हुन्छ यसबाट -
जथाभावी जङ्गल फाँडेर सालका गोलियाहरुको तस्कर गर्नपाईने आजादी हो कि -
अर्थात, कर्मचारीलाई जस्ले पायो त्यस्ले ठटाउन पाउने स्वतन्त्रता हो कि -
अर्थात, खानसम्म घुस खाएर डकार्नै नपर्ने आजादी हो कि - अर्थात, जतिसुकै
हुलहुज्जत, शोरशरावा र खूनखरावा गरे पनि कसैले केही गर्न नसक्ने ताकत हो
कि - अर्थात, ग्राहकसँग मनपरी दाम असुल्ने छूट हो कि - देशीबिदेशी
शक्तिकेन्द्रहरुको चाकडीमा मुलुकको राजनीति गर्नु र सत्तामा टिकिरहने
बेमिशाल तिडगम हो कि - कानून, व्यवस्था तथा मुलुककै राजनीतिलाई औँलामा
नचाउनसकिने दैवीशक्ति हो कि - के हो नागरिक सर्वोच्चता भनेको - के हो
त्यसको अर्थ -
मानिसलाई भेँडाबाख्रासरी जता मनलाग्यो त्यतै डोर्‍याउन, मोलतोल र किनबेच
गर्नबाट रोक्छ यो सर्वोच्चताले - कर्मचारी, व्यापारी, उद्योगी, किसान,
मजदुरलाई दास ठान्ने प्रवृत्तिको अन्त गर्नसक्छ यो सर्वोच्चताले - यो
सर्वोच्चताले थेप्चा नाकहरुमाथि चुच्चा नाकवालाहरुको, कालो छालाहरुमाथि
गोरा छालाहरुको, हुँदाखाने गरिव निमुखाहरुमाथि मुठ्ठभिर हुनेखाने
सभ्रान्तहरुको, निमुखा कार्यकर्ताहरुमाथि हाईकमाण्डहरुको,
कारिन्दाहरुमाथि हाकिम साब्हरुको र शासितहरुमाथि स्वयँ शासकहरुकै
दादागिरीलाई रोक्नसक्छ - यो सर्वोच्चताको बहालीपश्चात के कुरा शान्त,
स्थिर र दिगो हुन्छन् - यी वितण्डाहरु रोकिन्छन्् - आशँका छ अझै पनि।
राजनीतिमा एउटा कहावत छ(भन्नर्ुपर्छ एउटा कुरा, अर्थ निस्कनर्ुपर्छ अर्कै
कुराको। असत्य कुरो अपत्यारिलो हुनेहुँदा सत्य त बोल्नैपर्ने हुन्छ,
परन्तु अर्धसत्य। अर्थात, कुरो गर्दा कहिल्यै पनि पूरा सत्य बोल्नु
हुँदैन, ताकि आवश्यक परेका बखत त्यसको दोहोरो अर्थ निकाल्न सकियोस र
जोरीखोज्न पाईयोस। जुन सर्वोच्चताका निम्ति अहिले देश ठप्प छ र मुलुककै
राजनीतिलाई दाउमा राखिएको छ, त्यो कतै अर्धसत्यमा आधारीत यस्तो सत्य त
होईन, जसमार्फ मुलुकमा जनगणतन्त्र स्थापित गर्नखोजिँदैछ र स्वयँमा
महत्वपर्ूण्ा रहेको यो अपर्ूण्ा सत्यभित्र कतै भिडतन्त्र स्थापित गर्ने
अर्धसत्य तथ्य त छैन - छैन भने नागरिक सर्वोच्चता जस्तो गम्भिर मुद्धालाई
केवल सैन्य सर्वोच्चतासँग मात्रै जोडेर किन ब्याख्या गरिँदैछ -
कदाचित, नागरिक सर्वोच्चताको पर्ुनर्वहाली भयो, राष्ट्रपतिको असंवैधानिक
कदम पनि सच्चियो र सहमतिबाटै माओवादी नेतृत्वकै अर्को राष्ट्रिय सरकार
समेत बन्यो भने त ठीकै छ, अर्ढाईसय वर्षेखिको भेदभावक सकिने छ र
माओवादीद्वारा इतिहास रचिने छ। परन्तु, त्यत्तिभाँति हुँदा पनि दर्ुइ
सेनाको मिलन गराउन सकिएन भने - अर्ढाई शताब्दिदेखि बिभेदको मुआब्जा
मागिरहेका मातृका यादव लगायतका मधेसवादी दलहरुकै चित्त बुझाउन सकिएन भने
- बिखण्डको आगो ओकलिरहेका तर्राईका सशस्त्र समूहहरुलाई राजनीतिको
मूलधारमा ल्याउन सकिएन भने - विगतमा जस्तै फेरी पनि महिनौँ महिनौँसम्म
मधेसका नाकाहरु ठप्प भए भने - पहाडियाहरुको हलुवा र्टाईट होला कि नहोला -
सात महिनामा नयाँ संविधान लेख्नसकिएन र मुलुकलाई नयाँ दिशा दिन सकिएन भने
मुलुक गृहयुद्धमा जाला कि नजाला - फेरी पनि मानिसहरु विभिन्न बिभेदहरु
बिरुद्ध, बिभिन्न प्रवृत्तिहरु बिरुद्ध र बिभिन्न दादागिरीहरु बिरुद्ध
हतियारै उठाउनुपर्‍यो भने - सवाल त फेरी पनि उठ्छ। अस्तु।

0 संविधान नलेख्नेहरूले खाडीतिर जागीर खान जानु

- सरोजदिलु विश्वकर्मा----
संविधानसभाको चुनाव हुनेवखत धेरै ब्यवस्थापिका सांसदज्यूहरूको वीचमा
रूवावासी चलेको थियो। उनीहरू भन्दैथिए- 'हरे किन यति छिट्टै चुनाव गरेको
-' अहिले फेरि यी सभाषद्ज्यूहरू पनि 'ओफ्, यति छिट्टै किन आउँदैछ जेष्ठ
१४ गते..-' भनेर पुपुर्र्रोमा हात लगाउन थालिसकेका छन्। किनकी निर्धारित
तिथीको भोलीपल्ट यिनको खातापाता सवै वन्द हुनेछ। दुहुनो गाईजस्तो संसद
सचिवालय पनि थारो हुनेछ। वरतिर-परतिर अतिथि भईजाँदा चप्काउन पाईने
अन्न-धन्न र एन्जिओ-आईन्जीओका चिल्ली-साँप्राहरू वरू कुकुर-विरालाहरूलाई
खाईनसक्नु हुनेछ, यिनले सुँग्न पनि पाउने छैनन्। त्यसैले केही
माननीयज्यूहरू चैं झोलाकुम्ली कसेर आआफ्नै कुला-दुलामा र्फकन तम्तयार
भईसकेका छन्। तिनीहरू सभाषद पद सकिएपछि के गर्ने भनेर अहिलेदेखि नै
जोरजाम् गर्दैछन्। यिनै दिनहरू दोहोरिइ रहे भने ठोकुवाका साथ भन्न
सकिन्छ- संविधान बन्दैन र यी खाईपाई आएकाहरूले एकपल्ट फेरि देश र जनतालाई
धोका दिई ज्ञानेन्द्रलाई हसाउँने छन् अनि नयाँ राजनीतिक अध्यायको शुरू
हुनेछ। देशी-विदेशी कुतत्वहरू, जो नेपालमा अस्थिरता सधै निम्तिरहोस्,
त्यसको नाममा अनुदान भित्र्याएर कमाईरहौं, जमाईरहौं भन्ने मानसिकता
राख्दछन्, तिनको भने विशाल रात्रीभोज नै चल्नेछ। जनता, नागरिक समाज अथवा
राजनीतिक कार्यकर्ताको यत्राविघ्न प्रयाशहरू वामगतीको ढलसंगै मिसिएर
बग्नेछन् भने यी लामा टुप्पी र चन्दनेहरू त्यतिवेला किनारामा बसेर टाउको
समाउने छन्। त्यसवेला ६०१ महोदयहरूलाई नेपाली जनताले खोरभित्र सुँगुर
रोपेझै अनेक तरहले रोप्नेछन्, घोच्ने छन्। यिनको २।२ वर्षम्म भत्ता र
सत्तामा लुटुपुटिँदा चिल्लिएको थुतुनो र तन्किएको भुँडीले कहिले नसोचेको
दुःख पाउने छन्। कुतिको बाटो मरेकेा विरालो च्यापेर लथ्रिएको वटुवा झैं
आआफ्ना घर-डेरामा फर्किँदा यिनका अनुहारमा गल्लीगल्लीका भुस्याहाहरूले सू
गर्न समेत हिच्किचाउने छन्। यतिमात्र होईन, संविधान नबनेको खण्डमा
यिनीहरू न घरको रहनेछन् न त वनको। न दरवारको रहनेछन् न घरवारको।
त्यसवेला, पोईल गएकी स्वास्नी घरफर्किदा छिमेकीले थुकेजस्तो जनताले
यिनीमाथि खकार्न वेर लगाउँदैनन्। विचराहरूको भविश्य देख्दा दया लागेर
आउँछ। सभाषद् सकिएको २।४ महिनापछि खेती गर्ने कि, जागीर खोज्दै हिड्ने या
खाडीतिर लाग्ने - त्यही डरले सायद, यी ६०१ महामहिमहरूले, समयभित्र काम
सम्पन्न गर्न नचाहिरहेका पो होकी -
अर्कोतिर सेनापति थमौती प्रकरण पछिका दिनमा संविधानसभामा एकाएक गतिरोध
उत्पन्न हुँदै आएको छ। र, विषयगत कार्यसूचिमा पटकपटक परिवर्तन हुनु र
सत्ताको खेलमा सभाषदहरू लागीपर्नु अथवा माओवादीलाई एक्ल्याएर जान
खोज्नुको कारणले करीवकरीव अव संविधान समयमा नबन्ने स्थितीमा पुगीसकेको छ।
काम-कुरो एकातिर कुम्लोबोकी ठिमीतिर भनेझैं हाम्रा प्रधानमन्त्री
संविधानसभाको अध्यक्ष पदबाट एकाएक उछिटि्टएर २०५४ पछिको र्सर्ुयवहादुर र
देउवा सरकारको इतिहास दोहोर्याउन पुगीसकेका छन् भने यसैलाई महान कार्य
ठान्दै वहुसंख्यक मान्याहरूले हस्ताक्षर गरी आफूअनुकुलका फायदा
उर्ठाईरहेका छन्। यद्यपि, यी ठूला नेताहरूका म्यारीजका माल बनेका यी
सभाषदज्यू संविधान बनाउँछौं भनेर उधारो खाईरहन रति हिच्कीचाएका छैनन्।
यिनको अकर्मण्यतालाई हर्ेदा भोली यिनले ऋृण चुकाउन नसक्ने हैसियत स्पष्ट
देखिदै गईरहेको छ। तथापि, हिजो पनि उधारो, आजपनि उधारो धन्दा चलेकै छ।
जवकि बितेको १६ महिनामा मस्यौदामा त सहमती हुनसकेको छैन, संविधानको नाममा
एकमत हुनसकेका छैनन् भने वाँकी ८ महिनामा के के गर्ने, के के भ्याउने -
कि त जसोतसो मध्येराती संविधान ल्याउने र विहान मुलुकै जलाउने कि - जवकि,
कार्यकारी अधिकार, संघीय स्वरूप, प्रान्तीय शासन ब्यवस्था आदिमा ठूल्ठूला
वहस र सहमति हुनै निक्कै कठिन छ, जसमा संविधानको एकएक वुँदामा दर्ुइतिहाई
मत जुट्नु पर्दछ, जुन माओवादीविना सम्भव हुँदैन। तथापि, समय अझैं बाँकी
छ। सभाषद महोदयले जनआन्दोलनको मर्म र सहिदहरूको वलिदानीलाई छातीमा राखेर
सम्झने हो भने र आफूलाई गोठालाहरूको डरमा चल्ने भेडावाख्रा नठान्ने हो
भने समयमा संविधान बनाउने हो भने प्रथमतः माओवादीसमेतको राष्ट्रिय सरकार
गठन गर्न आईतवार पर्खन हुँदैन। आफ्ना दलका शिर्षथ नेताहरूले जेसुकै कुटील
गोटी चालुन, त्यसलाई वेवास्ता गरी जनताको अभिभारा पुरा गर्न तयार
हुनर्ुपर्दछ। अर्थात कतिपय अवस्थामा 'म दलको भन्दा जनताको संविधान बनाउन
आएको' भन्दै आफ्ना दलको गलत हृ्वीपक्रस गर्नसमेत हिम्मत गर्नुपर्दछ।
दोश्रो हो, सेना समायोजन। शान्ति प्रकृयालाई निष्कर्षा पुर्याउने हो भने
माओवादी लडाकु सवैको उनीहरूको इच्छाअनुसारको क्षेत्र र योग्यता अनुसारको
हैसियत दिई सेनामा विलय गराउनु पर्दछ। किनकी, उनीहरू गैरनागरिक नभएर
नेपालीकै छोराछोरी हुन्। त्यसैले को जंगलबाट आयो, को घरबाट आयो भन्ने
प्रश्न तर्ेसाउनु भनेको सुविधाभोगीहरूले अर्को नेपालीलाई वन्देज लगाउनु
हो। जवकि राजा, राणा र तिनका हुकुम-प्रमाङ्गी गरी आआफ्ना खल्तिबाट
हालिएका ब्यक्तिहरू आज जर्नेल कर्ण्र्ाा भएका छन् भने क्रान्तिका लागि
लडेका नेपालीका सन्तानले सेना हुन नपाउने भन्ने प्रश्नै हुँदैन। सकिन्छ
भने अरू व्रि्रोही संगठनका मिलिसियाहरूलाई पनि सेनामा भर्ना गरी विकास
निर्माणको काममा खर्टाईयो भने त्यसले राष्ट्रलाई फायदा नै गर्दछ। तर यो
जंगलबाट आएको यो भर्ना-छनौट प्रकृयाले आएको वा यो हुकुम-प्रमाङ्गी भएको
भनेर अलमल्याउनु भनेको सिंगो सेनालाई निश्चीत ब्यक्तिकेा खल्तीमा
पार्नखोन्नु हो, अर्थात नेपाली सेना भएर राष्ट्रको लागि योगदान दिन्छु
भन्नेहरूलाई वहिस्करणमा पार्नु हो। तेश्रो अर्थात मुख्य जिम्मेवारी भनेको
समयमा संविधान बनाउने हो। जसरी भएपनि जेष्ठ १४ गतेभित्र जनताले चाहेको
संविधान संविधानसभाले दिनर्ुपर्दछ। सोभन्दा पछाडि धकेल्नु भनेको
सभाषदज्यूहरू अक्षम सावित हुनुमात्र होईन् जनतालाई थप ब्ययभार लदाउनु हो,
नयाँ नेपालको गतिमा बाधा पुर्याउनु हो। त्यसो भयो भने प्रतिगमनका मतिहार
भन्दा ठूला मतिहार यी छ सौ एकज्यूहरू हुनेछन्।
संविधानभित्र जनताका विभिन्न विषयमा फरक मत होलान्, दलितका सवालमा पनि
विभिन्न दृष्टिकोण आएका छन्। कतिले चैं वाहिर 'म त दलितकै पक्षमा छु,'
भनेर आन्द्राभुँडी देखाएता पनि तिनका लुकेका दाँत भने साह्रै खराव छन्।
ती तीखा दाँतलाई वोधो पार्न जनताका महामहिमहरू चुक्नु हुदैंन। तिनकै
कारणले गर्दा पनि हाम्रा दलितका सभाषदज्यूहरूसमेत आआफैंमा विभाजित भएका
छन्।
त्यसकारणले, देशका लागि केही गर्छर्ुुजनताका लागि केही दिन्छु भन्ने
माननीयज्यूहरूले संविधान बनाउन नचाहने तर खाली मन्त्री र अरू सुविधा
मात्रै चाहर्दै हिड्ने तथा जनताका सभाषद्हरूलाई जजमान मात्र बनाउन खोज्ने
अर्का कथित सभाषदहरूलाई थुनेर, थेचारेर भएपनि संविधान लेख्नु पर्दछ।
अर्थात पुरानाहरू जो हिजोदेखि नै देश जनताका नाममा खाइपिई आई खाली भाषण र
आसनमा मात्रै गर्व गर्दछन्, त्यस्तालाई गलहत्याउन गोल्छे सार्कीले मुक्का
हानेजस्तो र अल जइदीले वुशलाई जुत्ता हानेजस्तो हान्नसमेत तयार
हुनर्ुपर्दछ। जनताका वास्तविक प्रतिनिधिले गरेको यस्तो हस्तक्षेप जनताले
अनुमोदन गरिदिन्छन्। डराउनु पर्दैन।